De impact van hormonale therapie bij het mammacarcinoom

De impact van hormonale
therapie bij borstkanker
Annette Stutterheim, maatschappelijk werker
Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist
AVL symposium 5 juni 2014
Inleiding
•
•
•
•
Werkingsmechanisme hormoontherapie
Bijwerkingen
Wat kunnen we bieden?
Vragen
AVL symposium 5 juni 2014
Inleiding
Hormoongevoelig:
70% van alle mammaca. zijn ER positief
• 30% pre menopauzale vrouwen
• 65% post menopauzale vrouwen
AVL symposium 5 juni 2014
Adjuvante hormonale therapie bij
mammaca.
Indicatie: indien tumor minimaal 10% ER positief
N+
Alle patiënten
Ongunstige N0
leeftijd < 35 jaar behalve een graad I tumor ≤ 1cm
leeftijd ≥ 35 jaar met een tumor van 1,1-2 cm en graad II of
hoger
leeftijd ≥ 35 jaar met een tumor > 2 cm
Bron: richtlijn
mammacarcinoom 2008
AVL symposium 5 juni 2014
Werkingsmechanisme
hormoontherapie
AVL symposium 5 juni 2014
Werkingsmechanisme Tamoxifen
• Blokkeert oestrogeenreceptor
• Kankercel wordt bezet door Tamoxifen
• Kankercel kan zich niet delen
AVL symposium 5 juni 2014
Hoe werkt een aromataseremmer
• Enzym
• Verhindert/remt omzetting mannelijk
geslachtshormoon in oestrogenen in vet
weefsel
AVL symposium 5 juni 2014
Uitschakelen eierstokken
• Chemisch; gosereline
• Operatief (gen draagster)
AVL symposium 5 juni 2014
AVL symposium 5 juni 2014
Duur van de HRT
• Laag risico: 5 jaar in totaal
– Pre menopauzaal 5 jaar Tamoxifen
– Post menopauzaal 3 jaar Tamoxifen, 2
jaar Aromatase remmer
• Hoog risico: 10 jaar in totaal
AVL symposium 5 juni 2014
Bijwerkingen /
Effect daling oestrogeenspiegel
Direct
• Vermoeidheid
• Opvliegers
• Gewrichtsklachten, stijfheid spieren
• Toename gewicht
• Pijnlijke borsten
• Veranderde lichaamsbeharing
• Veranderd zelfbeeld
• Libido verlies
• Depressie
Indirect
• Pijn bij vrijen / droogheid vagina
• Schamen voor menopauzale klachten
• Stemmingswisseling
• Anders voelen dan leeftijdsgenoten
• Isolatie
• Kinderwens niet in vervulling
• Problemen met aangaan van relaties
• Vrijen zonder dat er kinderen van komen
• Jaren lang hormonen slikken zonder dat resultaat 100% duidelijk is
AVL symposium 5 juni 2014
Meest voorkomende klachten
• Opvliegers
• Problemen in seksuele relatie
• Verandering van het leven
AVL symposium 5 juni 2014
Seksualiteit
• Libido verlies
• Droogheid slijmvliezen
– Glijmiddelen; Eros met siliconen, K-Y gel,
body gliss, replens
– cicatridina, pre meno duo vaginale ovules
AVL symposium 5 juni 2014
Opvliegers
AVL symposium 5 juni 2014
Tips en tricks
• Luisteren
• Sport /yoga
•
Medicinaal
–
–
–
Clonidine
Anti depressivum (Venlafaxine)
Blokkade ganglion stellatum
AVL symposium 5 juni 2014
Afspraken / Adviezen
• Geen gebruik hormonen
• Beperk soja producten
• Geen fyto- oestrogenen
AVL symposium 5 juni 2014
Fyto-oestrogenen en Isoflavonen??
Wat zijn isoflavonen?
•
•
•
•
Plantaardige stoffen die tot de polyfenolen behoren.
Maken fyto-oestrogenen aan.
Fyto-oestrogeen lijkt qua structuur erg op oestrogeen.
Isoflavonen komen voor in peulvruchten (vooral in soja),
lijnzaad en enkele andere groenten en granen.
AVL symposium 5 juni 2014
Fyto-oestrogenen/Isoflavonen
• Soja producten
• Zilverkaars
• Rode klaver
AVL symposium 5 juni 2014
Praktische tips
• Koelte matras
AVL symposium 5 juni 2014
Praktisch tips
• Koude sjaaltje / bandano
AVL symposium 5 juni 2014
EVA project
• E-therapie
–
–
–
–
screening
persoonlijke intake
programma start
wekelijks feed back
AVL symposium 5 juni 2014
Wat gebeurt er tijdens een opvlieger?
Aanvang opvlieger met en zonder symptomen
Geen symptomen
Thermoneutrale zone
Lichaamstemperatuur
Opvlieger
Symptomen
Vernauwde thermoneutrale zone
Rillen
Minder oestrogeen, stress
AVL symposium 5 juni 2014
© Kings College London
‘Triggers’ van opvliegers
•
•
•
•
•
Koffie
Thee
Sterk gekruid eten
Snelle verandering van temperatuur
Alcohol
•
•
•
•
•
Gehaast naar werk gaan
Warme, drukke ruimtes
Boos zijn
Gespannen zijn
Overdonderd zijn
© Kings College London
Gedachten, gevoelens, gedrag
en fysieke reacties
Fysieke reacties
Gedachten
Gedrag
Gevoelens
AVL symposium 5 juni 2014
© Kings College London
Niet-ondersteunende
gedachten
Ondersteunende gedachten
•
• Oh nee, ik kan er niet mee omgaan
• Eens zien hoe goed ik er mee kan omgaan
• Iedereen kijkt naar mij
• Mij valt de opvlieger meer op dan anderen
• Ik heb er geen controle over
• Ik kan dingen doen om de opvliegers te
controleren
• Opvliegers zijn slecht voor mijn
gezondheid
• Ik schaam me wanneer ik een opvlieger
heb
• Er is geen bewijs dat dit zo is – bijna alle
vrouwen hebben ze
• Opvliegers horen bij het leven
• Er komt geen eind aan
• Ze nemen geleidelijk wel weer af
• Ik wil niet dat personen weten dat ik in de
menopauze zit
• Menopauze hoort bij het leven, ik hoef me
er niet voor te schamen
AVL symposium 5 juni 2014
© Kings College London
AVL symposium 5 juni 2014
Van stressen naar ontspannen
• Stressreductie
• Ademhalingsoefeningen
• Ontspanningsoefeningen
AVL symposium 5 juni 2014
Basiskennis slaap
Slaap zorgt voor herstel en regulatie van celweefsel – veel hersen- en spieractiviteit
• Ongeveer 4-5 slaapcycli per nacht (90-110 minuten per keer)
• Diepe slaap (level 3 en 4) treedt op in de eerste helft van nacht (gebrek aan
deze slaap zorgt voor vermoeidheid overdag)
AVL symposium 5 juni 2014
© Kings College London
Slaap hygiëne
Beperk
alcohol
Beperk
nicotine
Controleer
voeding
Beperk
caffeïne
Controleer
beweging
Goede
slaap
gewoontes
Beperk
geluid
Beperk
licht
Controleer
kamer
temperatuur
Verbeter
bedcomfort
Controleer
lichaamstemperatuur
Verbeter
ventilatie
AVL symposium 5 juni 2014
© Kings College London
Vragen?
AVL symposium 5 juni 2014