Inhaltsverzeichnis IX Inhaltsverzeichnis Zellenlehre 1 2 2.1 2.2 2.3 3 3.1 3.2 3.3 3.4 4 4.1 4.2 4.3 5 5.1 5.2 Organisation der Zelle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Plasmamembran und Oberflchendifferenzierungen Aufbau der Plasmamembran . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kanle, Transporter, Pumpen, Rezeptoren . . . . . . . . Differenzierungen der Zelloberflche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 . 8 12 14 Zytoskelett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeine Eigenschaften des Zytoskeletts Aktinfilamente und ihre Motorproteine . . 3.2.1 Myosine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mikrotubuli und ihre Motorproteine . . . . . Intermedirfilamente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 18 19 22 24 28 Zellkontakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adhsionskontakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1 Molekularer Bau und Ultrastruktur der Adhsionskontakte Verschlusskontakt (Barrierenkontakt) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kommunikationskontakt (Nexus, Gap junction) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 31 32 36 38 Zellorganellen und Zytosol . . . . . . . . . . . . . . . . . Endoplasmatisches Retikulum und Ribosomen . 5.1.1 Ribosomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.2 Raues ER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1.3 Glattes ER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Golgi-Apparat, Sekretgranula, Exozytose . . . . . . 5.2.1 Golgi-Apparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2 Exozytose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 40 40 41 42 42 43 45 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG X Inhaltsverzeichnis 5.3 5.4 5.5 5.6 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 Lysosomen, Endosomen, Endozytose, Membranverkehr 5.3.1 Lysosomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2 Autophagie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3 Endozytose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.4 Membranhaushalt und Membranverkehr . . . . . . . Melanosomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mitochondrien, Peroxisomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.1 Mitochondrien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.2 Peroxisomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zytosol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 47 50 52 57 59 61 61 64 65 Zellkern, Zellzyklus, Bau des Zellkerns . Zellzyklus, Mitose . Zelldifferenzierung, Wachstum, Zelltod Meiose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 69 74 81 83 86 Zellumsatz, Zelltod . . . . . ..................... ..................... Zellumsatz, Stammzellen ..................... ..................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeine Histologie 7 7.1 7.2 8 8.1 Allgemeine Vorbemerkungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Epithelgewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oberflchenepithelien . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.1 Einschichtige Epithelien . . . . . . . . . . 7.1.2 Mehrschichtige Epithelien . . . . . . . . . 7.1.3 Zellumsatz in Oberflchenepithelien . Drsenepithelien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1 Systematik der exokrinen Drsen . . . 7.2.2 Myoepithelzellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Binde- und Sttzgewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . Die Bindegewebe im eigentlichen Sinn . . . . . . 8.1.1 Zellen des Bindegewebes . . . . . . . . . . . . 8.1.2 Extrazellulrmatrix . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.1.3 Verschiedene Formen des Bindegewebes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG . . . . 94 95 95 99 103 104 105 111 112 114 114 115 129 Inhaltsverzeichnis 8.2 8.3 8.4 9 9.1 9.2 9.3 9.4 10 10.1 Fettgewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Knorpelgewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.1 Hyaliner Knorpel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3.2 Weitere Knorpel-Typen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Knochen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.1 Extrazellulrmatrix des Knochens . . . . . . . . . . . . 8.4.2 Zellen des Knochens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.3 Histologische Architektur des Lamellenknochens 8.4.4 Knochenumbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4.5 Knochenentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI 132 135 136 141 142 143 145 150 152 156 Nervengewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.1 bersicht ber das Neuron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.1.2 Vorbemerkungen zu Gliederung, Entwicklung und Funktion des Nervensystems . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bauelemente des Nervengewebes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1 Neurone: Typeneinteilungen nach Bau und Funktion 9.2.2 Teile des Neurons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.3 Synapse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.4 Glia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.5 Nervenfasern, Myelinscheiden . . . . . . . . . . . . . . . . . Zentralnervensystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.1 Graue Substanz: Ausgewhlte Beispiele . . . . . . . . . . 9.3.2 Hllen und Liquorrume des ZNS . . . . . . . . . . . . . . . 9.3.3 Diffusionsschranken und Verteilungsrume im ZNS . Peripheres Nervensystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.1 Peripherer Nerv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.2 Sensorische Ganglien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.4.3 Periphere Anteile des vegetativen Nervensystems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 169 169 170 173 180 183 190 190 196 200 202 202 205 207 Muskelgewebe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skelettmuskulatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.1 Bindegewebe der Skelettmuskulatur . . 10.1.2 Skelettmuskelfaser . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.3 Zugbertragung . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.4 Fasertypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.1.5 Innervation der Muskelfaser . . . . . . . . 10.1.6 Entwicklung, Wachstum, Regeneration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 209 209 210 218 220 221 223 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 . . . . . 163 . . . . . 163 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG XII Inhaltsverzeichnis 10.2 10.3 Herzmuskulatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.1 Herzmuskelzelle . . . . . . . . . . . . . . Glatte Muskulatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.1 Glatte Muskelzelle . . . . . . . . . . . . 10.3.2 Regulation der glatten Muskulatur 10.3.3 Glatte Muskelzelle als Produzentin Extrazellulrmatrix (EZM) . . . . . . . .... .... .... .... .... von .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 225 228 228 231 . . . . . . . . . . . . . . . 233 Mikroskopische Anatomie 11 11.1 11.2 11.3 12 12.1 12.2 13 13.1 13.2 Kreislauforgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Blutgefße . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.1 Arterien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.2 Venen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.3 Endstrombahn (Mikrozirkulation) . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.1.4 Bildung neuer Kapillaren und Kollateralarterien . . . . . . 11.1.5 Chemorezeptoren (Glomusorgane) im Kreislaufsystem . Lymphgefße . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Herz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 238 239 244 245 250 251 251 254 Blut und Blutbildung . Blut . . . . . . . . . . . . . . . 12.1.1 Erythrozyten . . 12.1.2 Thrombozyten . 12.1.3 Leukozyten . . . Blutbildung . . . . . . . . 12.2.1 Knochenmark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 260 262 264 267 273 273 Lymphatische Organe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Das Immunsystem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.1.1 Unspezifische Abwehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.1.2 Spezifische Abwehr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grundstzliche histologische Organisation der sekundren lymphatischen Organe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2.1 B-Zone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2.2 T-Zone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283 283 284 285 . . . . 301 . . . . 301 . . . . 305 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG Inhaltsverzeichnis 13.3 13.4 13.5 13.6 14 14.1 14.2 15 15.1 15.2 15.3 16 16.1 16.2 XIII Lymphknoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.3.1 Histologische Organisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Milz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.4.1 Histologische Organisation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mukosa-assoziierte lymphatische Gewebe (MALT) . . . . . 13.5.1 Tonsillen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5.2 Darm-assoziiertes lymphatisches Gewebe . . . . . . . 13.5.3 Funktion des MALT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thymus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.6.1 Histologische Organisation des kindlichen Thymus 13.6.2 Funktion des Thymus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 307 309 310 315 316 318 319 320 321 323 Atmungsorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Atemwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.1.1 Allgemeine Bauprinzipien . . . . . . . . 14.1.2 Extrapulmonale Atemwege . . . . . . . Lunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2.1 Bronchialbaum . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2.2 Alveolen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2.3 Abwehrmechanismen im Atemtrakt 14.2.4 Pleura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 325 325 326 330 330 336 339 341 Mundhhle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mundschleimhaut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.1.1 Wangen, Lippen, Gaumen . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.1.2 Zunge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Speicheldrsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2.1 Allgemeiner Aufbau der großen Speicheldrsen Zhne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.1 Zahnentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.2 Feinbau der Zhne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3.3 Zahnhalteapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 342 343 343 345 345 349 350 354 358 Speiserhre und Magen-Darm-Kanal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 Grundstzlicher Wandaufbau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 sophagus (Speiserhre) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG XIV Inhaltsverzeichnis 16.3 16.4 16.5 17 17.1 17.2 17.3 18 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 18.6 18.7 18.8 Magen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.3.1 Wandschichten . . . . . . . . 16.3.2 Magenschleimhaut . . . . . Dnndarm . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.4.1 Wandaufbau . . . . . . . . . . 16.4.2 Dnndarmschleimhaut . . 16.4.3 Regionale Besonderheiten Dickdarm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.5.1 Appendix vermiformis . . 16.5.2 Analkanal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368 368 368 374 375 376 381 382 384 385 Anhangsdrsen des Verdauungssystems . . . . . . . . . . Leber . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1.1 Histologische Gliederung des Leberparenchyms 17.1.2 Feinbau und Funktion des Hepatozyten . . . . . . Extrahepatische Gallenwege und Gallenblase . . . . . . 17.2.1 Die großen Gallengnge . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2.2 Gallenblase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bauchspeicheldrse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.1 Exokriner Anteil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.3.2 Endokriner Anteil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387 387 389 396 401 401 401 402 403 405 Endokrine Organe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Allgemeine Prinzipien . . . . . . . . . . . . . . . . Hypophysen-Hypothalamus-System . . . . . 18.2.1 Hypophysenhinterlappen . . . . . . . . 18.2.2 Hypophysenvorderlappen . . . . . . . . Nebenniere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.3.1 Nebennierenrinde . . . . . . . . . . . . . . 18.3.2 Nebennierenmark . . . . . . . . . . . . . . Paraganglien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schilddrse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nebenschilddrse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diffuses Neuroendokrines System (DNES) Pinealorgan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408 408 412 413 416 421 422 425 426 426 430 432 435 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG Inhaltsverzeichnis 19 19.1 19.2 20 20.1 20.2 20.3 20.4 21 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 XV Harnorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Niere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19.1.1 Die mikroskopischen Bauelemente . . . . . . . . . . . . . . 19.1.2 Feinbau der Niere: Struktur-Funktions-Beziehungen Ableitende Harnwege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437 438 439 445 458 Mnnliche Geschlechtsorgane . . . . . . . . . . . Hoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20.1.1 Histologische Gliederung des Hodens 20.1.2 Spermatogenese . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwege und akzessorische Drsen . . . 20.2.1 Nebenhoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20.2.2 Ductus deferens (Samenleiter) . . . . . 20.2.3 Blschendrse (Samenblase) . . . . . . . 20.2.4 Prostata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20.2.5 Anhangsdrsen der Urethra . . . . . . . ußeres mnnliches Genitale . . . . . . . . . . . Sperma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 461 463 465 472 472 474 475 476 478 478 479 Weibliche Geschlechtsorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ovar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.1.1 Histologische Gliederung des Ovars . . . . . . . . . . . 21.1.2 Follikel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.1.3 Corpus luteum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.1.4 Atresie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.1.5 Hormonelle Regulation der Vorgnge im Ovar . . . Tube . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.2.1 Aufbau und Funktion der Tube . . . . . . . . . . . . . . . Uterus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.3.1 Corpus uteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.3.2 Zyklus des Endometriums (Menstruationszyklus) . 21.3.3 Isthmus uteri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cervix uteri und Vagina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.4.1 Zervix . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21.4.2 Portio vaginalis cervicis und Vagina . . . . . . . . . . . ußeres weibliches Genitale (Vulva) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 481 482 483 490 492 493 494 495 496 497 498 502 502 502 504 506 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG XVI Inhaltsverzeichnis 21.6 22 22.1 22.2 22.3 23 24 24.1 24.2 25 25.1 25.2 25.3 26 26.1 26.2 26.3 26.4 26.5 26.6 Befruchtung der Oozyte, Frhentwicklung des Keims, Bildung und Bau der Plazenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 506 21.6.1 Befruchtung und Frhentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507 21.6.2 Plazenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 514 Haut und Hautanhangsgebilde . . . . Hautdecke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22.1.1 Epidermis . . . . . . . . . . . . . . . 22.1.2 Dermis und Subkutis . . . . . . . Hautanhangsgebilde . . . . . . . . . . . . 22.2.1 Haare und Ngel . . . . . . . . . . 22.2.2 Drsen der Haut . . . . . . . . . . Brustdrse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22.3.1 Nicht-laktierende Brustdrse 22.3.2 Laktierende Brustdrse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519 519 521 526 528 529 534 538 539 541 Organe der somatoviszeralen Sensibilitt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 544 Geruchs- und Geschmacksorgane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550 Geruchsorgan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 550 Geschmacksorgan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551 Ohr . . . . . . . . . . . . . . . . . ußeres Ohr . . . . . . . . . . Mittelohr . . . . . . . . . . . . Innenohr . . . . . . . . . . . . 25.3.1 Cochlea . . . . . . . . 25.3.2 Vestibularapparat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553 553 553 554 555 564 Auge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ußere Augenhaut (Tunica fibrosa bulbi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Licht-brechende Strukturen im Bulbus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mittlere Augenhaut (Uvea) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Augenkammern, Kammerwassersekretion und Kammerwinkel . Retina (Netzhaut) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hilfseinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 566 569 572 575 580 581 589 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG XVII Inhaltsverzeichnis 27 27.1 27.2 Anhang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Methoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27.1.1 Standardprparate fr die Lichtmikroskopie . . . . . . . . . 27.1.2 Standardprparate fr die Elektronenmikroskopie (EM) 27.1.3 Licht- und Elektronenmikroskop . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27.1.4 quivalentbild und Artefakt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bildquellenverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593 593 593 598 598 599 599 Sachverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 605 Lllmann-Rauch, Histologie (ISBN 3131292423), c 2006 Georg Thieme Verlag KG