PMP22 - Ruhr-Universität Bochum

Werbung
periphere Neuropathien
(HMSN)
Morbus Alzheimer
Hered. motor. + sensorische
Neuropathien (HMSN)
- HMSN  CMT
- klinische Aspekte
- (humane) Genetik
- genetische Heterogenität
↔ Pleiotropie
periphere Neuropathien
• 2% der Bevölkerung, >55 J: 8%
• häufige Ursachen: Diabetes mellitus,
tox. Substanzen (Alkohol !), system.
Erkrankungen, Tumore, Infektionen
• erbliche Formen, Inzidenz 1:2500
Reflexbogen, NLG
sensorisches Interneuron
Neuron
Rezeptor
(Muskel)
Strecker
Beuger
schnelle motorische Fasern:
NLG N. medianus bis >100m/s
< 38 m/s CMT1 / HMSNI
> 38 m/s CMT2 / HMSNII
Motoneuron
Rückenmark
Erkrankungen peripherer Nerven
Myelinscheide
demyelinisierend
myelinisiert
Axon-Degeneration
HMSN ↔ CMT
(M. Charcot-Marie-Tooth)
   Nervenleitgeschwindigkeit, demyel.; ad
 CMT1: CMT1A, CMT1B...
HMSNI: HMSNIA, HMSNIB...
  Nervenleitgeschwindigkeit, axonal; ad, ar
CMT2 (HMSNII)
  () Nervenleitgeschwindigkeit
CMTdi – dominant intermediär; ad
 CMTX
 CMT4, demyelinisierend ar
Lisa B. (7 J.)
Anamnese: seit 2. Lj. Zehengang, Stolpern,
Falltendenz, leicht ermüdbar, Schmerzen
Unterschenkel-Muskeln  (Atrophie), pes cavus,
Fußstreckerschwäche,  Fersengang,
 Fußreflexe,  Berührungssinn + Schmerzen
Labor: Neurographie: motor. + sensible NLG 
Familie B.
CMT / HMSN
CMT / HMSN
Erbkrankheiten peripherer Nerven
Manifestation: 1.-3. Dekade
meist autosomal dominant Vererbung (1:2500)
motor, sensor. + vegetative Defizienzen; distal;
symmetrisch;  variabel
Sensibilität , Parästhesien, Schmerzen
Muskelschwäche, Paresen
 atroph. Waden, Storchenbeine matchstick legs
 Fußdeformitäten, pes cavus
 Gehstörungen, Steppergang
DD: Diabetes mellit., C2H5OH, Intox. (Pb, Arsen, Insektizide),
Infektionen (Borreliose), Inflammation, Tumor etc.
MyelinhüllenEntwicklung
Myelinscheide + Axon
Lamin A/C
EGR2
MTRM
NDR1
GDAP1
LITAF
Schwann
Zelle
Mikrovilli
Basallamina
kompaktes Myelin
unkompaktes
Myelin
kompaktes Myelin
Schmidt-LantermanInzisur
Zytoskelett
MPZ
Periaxin
phosphoryliert
hypophosphoryliert
DRP2
Cx32
PMP22
Basallamina
synaptische Vesikel
Mikrotubuli
Kinesin KIF1B
RAB7-GTP
Bindung
Dystroglycan
Laminin-2
Basallamina
Shy
2004
PMP22-Gen, Protein-Modell
Gen-Struktur
- Exon 1a: Schwann-Zellen
- Exon 2a: nicht-neuronale
Zellen
PMP22Mutationen
nonsense
missense
Deletion
Spleißen
HNPP
CMT1/DSS
extrazellulär
intrazellulär
NH2
COOH
Li 2013
PMP22
1.4 Mb
PMP22 Rekombination
MLPA
Multiplex Ligation Probe Amplification
vorwärts Primer
3‘
Ligation
genomische Ziel-DNA
reverse Primer
5‘
A
hybridisieren
ligieren
PCR
Kapillarelektrophorese
B
A: Deletion
B: Kontrolle
Duplikation
Duplikation
normales
Chromosomenpaar
PMP22 Gendosis
200%
150%
100%
50%
0%
HNPP
normal
CMT
CMT/DSS
Punktmutation
MPZ
Form
dominante, demyelinisier.
Neuropathien
axonale Neuropathien
hereditäre
Neuropathien
demyelinisierende
Neuropathien
dominant intermediäre
Neuropathien
Déjérine-Sottas
Syndrom
CMT1A
CMT1B
CMT1C
CMT1D
CMT1E
CMT1F
CMTX1
CMTX2-3
CMTX4
CMTX5
CMTX6
HNPP
CMT2A1/2
CMT2B
CMT2B1
CMT2B2
CMT2C
CMT2D
CMT2E
CMT2F
CMT2G
CMT2H/-2K
CMT2I
CMT2J
CMT2L
CMT2M
CMT2N
CMT2O
CMT2P
CMT2Q
CMT2R
CMT2S
CMT2T
CMT2U
CMT2V
CMT2W
CMT2X
CMT2Y
CMT2Z
CMT4A
CMT4B1
CMT4B2
CMT4C
CMT4D
CMT4E
CMT4F
CMT4G (Russe)
CMT4H
CMT4J
CMT4K
CMTdiA
CMTdiB
CMTdiC
CMTdiD
CMTdiE
CMTdiF
DSS – HMSN3
DSS – HMSN3
DSS – HMSN3
DSS – HMSN3
Gen
PMP22
MPZ
LITAF
EGR2
PMP22
NEFL
GJB1
?
AIFM1
PRPS1
PDK3
PMP22
KIF1B/MFN2
RAB7
LMNA
MED25
TRPV4
GARS
NEFL
HSPB1
LRSAM1
GDAP1
MPZ
MPZ
HSPB8
DNM2
AARS
DYNC1H1
LRSAM1
DHTKD1
TRIM2
IGHMB2
DNAJB2
MARS
NAGLU
HARS
SPG11
VCG
MORC2
GDAP1
MTMR2
SBF2
SH3ZC2
NDRG1
EGR2
PRX
HK1
FGD4
FIG4
SURF1
?
DNM2
YARS
MPZ
INF2
GNB4
PMP22
MPZ
PRX
EGR2
Expression
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Neuron
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Schwann Zelle
Neuropathie Typ
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
axonal
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
cong. hypomyel.
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
intermediär
intermediär
intermediär
intermediär
intermediär
intermediär
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
demyelinisierend
Vererbung
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
(dominant)
X rezessiv
X rezessiv
X rezessiv
X dominant
dominant
dominant
dominant
rezessiv
rezessiv
rominant
dominant
dominant
rezessiv
rezessiv
rezessiv
dominant/intermed.
dominant
dominant
dominant/intermed.
dominant
dominant
rezessiv
dominant
rezessiv
rezessiv
rezessiv
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
rezessiv
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant
dominant/rezessiv
dominant
NLG






()
()
()
()
()
entrapment






































()
()
()
()
()
()



CMT2CC
NEFH
60 Gene
demyelinisier. CMT
CMTPhänotypen
+
Gene
CMT1
ad
CMT4
ar
CMTX
diCMT
axonale CMT
CMT2
ad
HSAN
dhMN, distale hereditäre Motoneuropathien
HSAN, hered. sens. autonome Neuropathie
HMSN V, hereditäre spastische Paraplegie
HMSNVI, HMSN mit Opticus-Atrophie
HMSN V
CMT2
ar
HMSN VI
dhMN
Gen(e) ↔ Phänotype(n)
Mutation(en)
Gen
1
KrankheitsEntität
A
B
PLEIOTROPIE
C
Gen(e) ↔ Phänotype(n)
Mutation(en)
Gen
KrankheitsEntität
1
2
3
A
GENETISCHE HETEROGENITÄT
Fall OS
•
Cousin / Cousine 1.° (Türkei)
•
3j. Pat., Fieberepisoden, Neigung zu Verletzung / Selbstverstümmelung,
chron. Hautulcera, schwitzt nicht, Entwicklungsverzögerung
•
2 Cousinen ebenfalls betroffen, Eltern jeweils blutsverwandt
⇨ CIPA (congenital insensitivity to pain with anhidrosis) =
hereditäre sensorische und autonome Neuropathie HSAN IV
•
autosomal-rezessiv, Mutationen NTRK1
•
35 Familien
Tiermodelle
• CMT Mausmodelle
Trembler mouse (verschiedene Stämme)
PMP22-transgene Mäuse
• CMT Ratte
transgene Ratte
Therapieansätze in Tiermodellen
• Progesteronantagonisten
Progesteron:  PMP22-, MPZ-, P0Transkription in Schwann-Zellen
• Ascorbinsäure (Vitamin C)
Vitamin C erforderlich für Myelinisierung
(Kollagensynthese der Extrazellulärmatrix)
Therapie
-  Kausaltherapie
- Physiotherapie,
orthopäd. Hilfen
- periphere Neuropathien
(HMSN)
- Morbus Alzheimer
Aducanumab
Entzünd.Reaktion
Aß42
Monomere
Aß42
Oligomere
Aß42
Fibrillen
+Plaques
Entzünd.Reaktion
TauAggregate
+Bündel
Synapsen- +
Neuronenverlust
Kognition ↓
Gebrechen
Nature 537: 36, 2016
Diagnose-Kriterien: M. Alzheimer
spezifisches klinisches Erscheinungsbild
• frühe Störung des episodischen Gedächtnis (milde cognitive Störung) mit
- veränderter Gedächtnisleistung über 6 Monate und länger
- amnestischem Syndrom vom Hippocampus Typ
in-vivo Evidenz (eine der nachfolgenden)
- Liquor: Aβ1–42 ↓, T-tau / P-tau ↑
- Tracer-Retention im Amyloid-PET
- Mutation PSEN1, PSEN2, APP
Ausschlusskriterien
Anamnese
- plötzlicher Beginn
- frühe Symptome: Gangstörungen, Krämpfe, starke Verhaltensänderungen
Klinik
- neurologischer Fokus
- frühe extrapyramidale Zeichen
- frühe Halluzinationen
- cognitive Fluktuation
andere Gründe
- non-AD Demenz
- schwere Depression
- cerebrovaskuläre Erkrankungen
- Intoxikationen, Entzündungen, metabolische Erkrankungen
- MRI FLAIR oder T2 Signalveränderungen im medialen Temporallappen (Infektion / Gefäß-Ursachen)
Lancet Neurol. 2014:614-629. IWG-2 criteria
M. Alzheimer
neurodegenerative Erkrankung
fortschreitende Hirnatrophie
Ausschlussdiagnose, keine simplen (Labor-)Marker
Demenz:
progressiver intellektueller Abbau
Gedächtnisstörungen
Wortfindungsstörungen
Desorientiertheit (Zeit, Ort, Person)
Wesensveränderung
M. Alzheimer
Epidemiologie
Symptome/
Verlauf
Diagnostik
>50% der Demenzen
>65J. >4% (>90J. 22%)
30% familiäre Häufung
2001: 24 Mio; 2021: 48 Mio
neuropsychiatrische Ausfälle
Aphasie, Alexie, Apraxie,
Agnosie, sprachliche +
motorische Stereotypien
Bettlägerigkeit  Tod
neuropsychiatr. Tests, CT, NMR,
PET (diffuse Hirnatrophie)
DD: vaskulär, infektiös, toxisch,
metabolisch
„Alzheimer“
„Syndrome“
„Lewy body“
Alzheimer
„Parkinson
mit Demenz“
„sekund. Formen“
Huntington
SCA17
Parkinson
ALS
„M. Pick“
„gefäßbedingt“
„Prionen“
Creutzfeld-Jacob
Alzheimer-Demenz
Spätform
Frühform
>65J.
<65J.
häufig!
multifaktoriell:
sporadisch / famil. Häufung (<80%)
monogen:
selten!
autos. dominant,  Penetranz
zu 70% genetisch bedingt
M. Alzheimer: autosomal dominant
Gen
Chromosom
% Fälle
Manifest.
APP*
Presenilin1
21
14
<1
5-10
55J.
45J.
Presenilin2
1
5-20
55J.
*Amyloid-Precursor-Protein
3 Gene: 30-50% autosomal dom. Fälle; 5% aller Fälle
Synopse
Alzheimer
- Genetik
Phänotyp
Gen / Locus
Chromosom
M. Alzheimer 1, familiär
M. Alzheimer 2, APOE*4 assoziiert
M. Alzheimer 3
M. Alzheimer 4
M. Alzheimer 5
M. Alzheimer 6
M. Alzheimer 7
M. Alzheimer 8
M. Alzheimer 9, spät, Suszeptibilität
M. Alzheimer 10
M. Alzheimer 11
M. Alzheimer 12
M. Alzheimer 13
M. Alzheimer 14
M. Alzheimer 15
M. Alzheimer 16
M. Alzheimer 17
M. Alzheimer 18
APP
APOE
PSEN1
PSEN2
AD5
AD6
AD7
AD8
AD9
AD10
AD11
AD12
AD13
AD14
AD15
AD16
AD17
ADAM10
21q21.3
19
14q
1q31
12p11.23-q13.12
10q24
10p13
20p
19p13.2
7q36
9q22
18p12-q22
1q21
1q25
3q22-q24
Xq21.3
6p21.2
15q21.3
M. Alzheimer 19
PLD3
19q13.2
M. Alzheimer, spät, Suszeptibilität
M. Alzheimer, Suszeptibilität
M. Alzheimer, Suszeptibilität
M. Alzheimer, Suszeptibilität
M. Alzheimer, Suszeptibilität
NOS3, PLAU
7q36.1, 10q22.2
HFE, PACIP1, SORL1, A2M,
BLMH, MPO, ACE, LRP1, TF
VEGF, ABCA2, TNF, APBB2
mitochondriale Mutationen
aktual. 8.6.‘16
M. Alzheimer: Therapie
symptomatisch
Cholinesterase-Inhibit. (Donezipil…)
NMDA-Rezeptorantagonist (Memantine)
bei neuropsych.
Symptomen
atypische Antipsychotika (Risperidone…)
Antidepressiva (Citalopram)
Antikonvulsiva
AD-modifiz.
Behandlung
Immuntherapie
Secretase-Inhibitor
Kupfer-/Zink-Modulator
Tau-Aggregationsinhibitor
GSK3-Inhibitor
M. Alzheimer
Sulcus
Sulcus
Gyrus
Gyrus
Ventrikel
Sprache
Sprache
Gedächtnis
normal
Gedächtnis
Alzheimer
Plaques/Neurofibrillenbündel
bei M. Alzheimer
normales Neuron
Plaques
Fibrillenbündel
Plaques:
ß-Amyloid + Apo-E +
weitere Komponenten
Aβ ↔ senile Plaques
Neuronen-
→ kognitive
+ VerhaltensProbleme
senile Plaques
Aβ-Oligomerisierung
Aβ-Aggregation
APP
β-Sekretase
Zellmembran
α-Sekretase
Aβ
γ-Sekretase
extrazellulär
intrazellulär
Gandy, J Clin Invest, 2005
Amyloid-Vorläufer Protein
Amyloid Precursor Protein
ß-Sekretase
Aß-Peptid
γ-Sekretase
Ala → Thr: protektiv
Ala → Val: kausal
Jonsson, T. et al. Nature 488, 96 (2012)
Presenilin-Mutationen
→ Alzheimer
C-Terminus
N-Terminus
Hardy, EMBO reports (2007) 8, 134
M. Alzheimer: Risikogene
Gen
APOE
GSK3
x-fach 
3-10
1,7
DYRK1A

Tau

TOMM40
0,66
CLU
0,87
PICALM
0,87
Apolipoprotein E, ApoE
Beitrag bei 30-50% (LOAD)
ApoE3
ApoE4
ApoE2
Allelfrequenz
77%
15%
8%
Genotyp Odds ratio
E3/E3
1
E2/E3
0,6
E2/E2
0,6
LOAD
42% (Risiko)
3% (Schutz)
Genotyp Odds ratio
E2/E4
2,6
E3/E4
3,2
E4/E4
14,9
2/3
Anteil Gesunder
Anteil
Gesunder
/ ApoEStatus
2/4
3/3
3/4
4/4
Erkrankungsbeginn in J.
Grosman et al., EPMA J, 2010
2/3
L4/S3
VL3/L4
Anteil Gesunder
Anteil
Gesunder
/ TOMM40
+ ApoEStatus
S3/S3
2/3
3/3
VL3/VL3
3/4
VL3/S3
4/4
50
55
60
L4/L4
65
70
75
80
Erkrankungsbeginn in J.
85
Grosman et al., EPMA J, 2010
Nature 5.6.2014
Late onset Alzheimer disease (LOAD): Einflussfaktoren
Nature 2013;500:45 Integrative genomics identifies APOE ε4 effectors in Alzheimer's disease
genetische Risikofaktoren für M. Alzheimer
mehrere pathogenetisch relevante Gene sind an verschiedenen Stoffwechselwegen beteiligt → komplex
Fetttransport
Synapse
Immunantwort
Entzündung
CholesterinMetabolismus
Endozytose
Eisenstein - Nature 475:820, 2011
M. Alzheimer
Alzheimer-Gene
APP, PSEN1, PSEN2
dom. + rez. Mutationen
regulator. Mutationen
Frühform
Epigenomik
+ Umwelt
Alzheimer-Risikogene
APOE, CLU, PICALM, SORL1…
Polymorphismen
seltene Varianten
CNVs
struktur. Variationen
Spätform
neurodegener. Risikogene
PGRN …
M. Alzheimer:
meist multifaktoriell
Gen
Gene + Umwelt
Umwelt
genetisch
Umwelt-bed.
Frühform
Spätform
Herunterladen