Programmatoelichting - Stichting Kamermuziek Deventer

PROGRAMMA
Frédéric Chopin (1810-1849)
24 Preludes op. 28 (1836- “39)
culturele
ANBI
miv 1-1-2015
374e concert
Woensdag 13 april 2016
20.00 uur
Pianorecital door
Antonii
Baryshevskyi
Grote Zaal
Deventer
Schouwburg
PAUZE
Galina Ustvolskaya (1919 - 2006)
Sonate voor piano nr. 5 (1986)
Dmitri Sjostakovitsj (1906– 1975)
Uit 24 Preludes en Fuga’s op. 87
(1951- 52)
Nr. 9 in E gr. t.
Moderato non troppo - Allegro
Nr. 18 in f kl. t.
Moderato - Moderato con moto
Nr. 21 in Bes gr. t.
Allegro - Allegro non troppo
Nr. 24 in d kl. t.
Andante - Moderato
Antonii Baryshevskyi werd in 1988 geboren in
Kiev en begon zijn pianostudie op 7-jarige leeftijd.
In 2007 ging hij studeren bij Valery Kozlov aan de
Oekraïense Tsjaikovski Nationale Muziek Academie. Hij is prijswinnaar van meerdere belangrijke
concoursen, zoals het ‘Internationale Pianoconcours Ferruccio Busoni’ (2de prijs, 2011) en het
‘Internationale Pianoconcours Arthur Rubinstein’
in Tel Aviv (1ste prijs, 2014). Sinds 2012 trad hij
meermalen als solist op met het Oekraïens Nationaal Philharmonisch Orkest evenals met diverse
orkesten in Europa. Inmiddels heeft hij verscheidene opnames gemaakt voor radio en televisie in
Oekraïne, Servië, Italië, Denemarken en Spanje.
Daarnaast heeft hij de muziek opgenomen voor een
film, geproduceerd door de Dovzhenko Film Studio’s. Naxos heeft een cd uitgebracht met opnamen
van deze veelzijdige prijswinnaar.
Frédéric Chopin, Schilderij
Thomas Couture (1815-1879)
De 24 Preludes van
Chopin zijn korte pianostukken die wat betreft vorm en mentale
gesteldheid zeer verschillend zijn. Een prelude is van oudsher een
instrumentaal stuk muziek dat improviserend en spontaan wordt uitgevoerd als inleiding op een andere compositie.
Evenals Bachs Preludes, geschreven als inleiding op de Fuga’s van ’Das Wohltemperierte
Klavier’ komen in de Preludes van Chopin alle
24 toonsoorten aan bod, bij Bach chromatisch,
bij Chopin gerangschikt volgens de kwintencirkel, waarbij de majeur toonsoort steeds wordt
gevolgd door de hieraan gerelateerde toonsoort
in mineur. De prelude is in de 19e eeuw een
zelfstandige compositievorm geworden. Chopin
was in 1837 in een depressie geraakt nadat de
familie van een adellijk Pools meisje hem had
afgewezen wegens zijn slechte gezondheid; hij
leed aan longtbc. Pas nadat Chopin in 1838 een
relatie was begonnen met de schrijfster George
Sand verbeterde zijn toestand. De winter 183839 bracht het paar samen met Sand’s twee kinderen door op Mallorca, waar zich echter ook
tegenslagen voordeden: heel slecht weer, een
bestelde piano die door de douane werd opgehouden en een conventioneel ingestelde katholieke bevolking, die het stel met wantrouwen
bejegende. Desondanks heeft Chopin op Mallorca een groot aantal Preludes gecomponeerd
en hiermee zijn op. 28 kunnen voltooien.
De volgorde van de 24 Preludes, voorzien van
enkele korte karakteristieken:
C
Agitato (koortsachtige verwachting)
a
Lento (klaagzang van slavisch karakter
met opvallende harmonieën en meedo genloze dissonanten, zeer progressief
voor die tijd)
G
e
D
b
Vivace (snelle doorgaande passages in de
linkerhand; rechts een herderlijke melodie)
Largo (klagende melodie met dalende
chromatische akkoorden in de linkerhand;
werd gespeeld op Chopin’s begrafenis)
Molto allegro
Lento assai (eveneens gespeeld op
Chopin’s begrafenis)
A
Andantino (gebaseerd op mazurka-achtig
volksliedje)
fis
Molto agitato (koortsachtige opwinding in
een demonische droom, waaruit men in de
laatste maten gelouterd ontwaakt)
E
Largo (majestueus voortschrijdende mars)
cis Molto allegro (‘capriccio’, motvlindertjes)
B
Vivace (wiegende rondedans in 6/8 maat)
gis Presto (maniakale onrust)
Fis Lento– Più lento (‘nocturne’;
peinzend over het verlorene)
es
Allegro (kortste Prelude; donderrollen)
Des Sostenuto (langste Prelude, bijgenaamd
‘regendruppelprelude’, naar het verhaal
van George Sand, dat Chopin door de
aanhoudende regens op Mallorca geïnspireerd zou zijn tot het ostinatoritme.
Beklemmend en duister van karakter)
bes
Presto con fuoco (snel en vurig)
As
Allegretto (‘Lied ohne Worte’; lievelingsprelude van Felix Mendelssohn)
f
Molto allegro (wanhoop)
Es
Vivace (op vleugels naar een geliefde)
c
Largo (Marche funèbre)
Bes Cantabile (sfeer van vereenzaming)
g
Molto agitato (rebellie)
F
Moderato (speelse waterfeeën)
d
Allegro appassionato
(stotende arpeggio’s in de linkerhand
als onderdrukt vulkanisch geweld tegen over pathetische declamatie rechts)
Galina Ustvolskaya werd geboren in Petrograd (later
Leningrad en nu weer St. Petersburg). Ze studeerde
aanvankelijk cello, later compositie bij Sjostakovitsj, die
over haar heeft gezegd: ‘Ik ben ervan overtuigd dat zij
wereldwijd bekend zal worden bij iedereen die oprechtheid in de muziek van het hoogste
belang vindt’. In een brief aan haar
schreef hij: ‘Jij bent niet door mij
beïnvloed; eerder ben ik beïnvloed
door jou’. Werd zij aanvankelijk
misschien enigszins beïnvloed
door Satie en deden haar vocale
werken denken aan Moesorgski en
Mahler, latere composities zijn met
geen enkele bekende muziekstijl te vergelijken. Haar
werk is volstrekt persoonlijk: vaak bruut, wrang, bot,
brutaal en raadselachtig. Zij wordt wel de ‘vrouw met
de hamer’ genoemd! Ook maakt zij gebruik van volstrekt bizarre instrumentale combinaties, bv ‘piccolotuba-piano’, ‘acht contrabassen- piano- houten kist’ of
‘trompet– tam tam- piano –lage altstem’. In haar 5e pianosonate is er naast strenge ritmen ook plaats voor
vragende onzekerheid, speelsheid, inkeer en mildheid.
Hoewel Dmitri Sjostakovitsj een
uitstekend pianist was, is zijn oeuvre
voor pianosolo relatief klein: twee
sonates, een aantal korte stukken en
als belangrijkste pianowerk in 193233 de 24 Preludes op. 34 naar voorbeeld van Chopin en Skriabin. Het
zwaartepunt van zijn compositorisch
werk ligt meer bij de opera, andere
vocale muziek, de symfonieën en het
strijkkwartet.
De 24 Preludes en Fuga’s op. 87, naar voorbeeld van
Bachs ‘Wohltemperierte Klavier’ ontstonden in een van
de meest donkere periodes van zijn leven, de beginperiode van de Koude Oorlog toen de Cultuur onder strenge controle stond van het bureaucratisch staatsapparaat. Tegen door het regiem ongewenste uitingen van
kunst kon meedogenloos worden opgetreden. Het beleid was onbetrouwbaar en ook dubbelhartig: omdat
men besefte dat Sjostakovitsj een musicus was van
groot formaat, stuurde men hem enkele keren naar het
buitenland, zelfs de USA, om goede sier met hem te
maken. Maar de componist had thuis altijd een koffertje
klaarstaan voor het geval hij zomaar op een nacht bezoek zou krijgen van de geheime dienst om te worden
weggevoerd naar een strafkamp. In 1950 bezocht hij
het in de DDR gelegen Leipzig om de festiviteiten en
vele concerten bij te wonen ter gelegenheid van
Bachs 200e sterfdag. Terug in Moskou, geïnspireerd
door Bach, componeerde hij in 4 maanden zijn
op. 87, niet zoals Bach in chromatische volgorde,
maar, net zoals Chopin’s Preludes, volgens de kwintencirkel. Veel van de Preludes en Fuga’s van
Sjostakovitsj spiegelen zich qua thematiek, figuratie
en karakter aan de in dezelfde toonsoort door Bach
gecomponeerde stukken van WTK boek I en II.
Seizoen 2016 -17
woensdag 12 oktober: Utrecht String Quartet,
Thomas Oliemans, bariton
Barber, Dover Beach en Strijkkwartet op. 11
Othmar Schoeck, Notturno op.47
vrijdag 28 oktober: eerste prijswinnaar Int. Vocalisten Concours ‘s Hertogenbosch (8-17 sept. 2016)
dinsdag 22 november: Osiris Trio
Beethoven, op. 70 nr 2 / Willem Jeths, 'Chiasmos'
Schönberg, 'Verklärte Nacht' (bew. Steuermann)
dinsdag 13 december: Boris Giltburg, piano
Schumann, Papillons op.2 / Brahms, Sonate nr. 1 op. 1
Rachmaninov, Études-Tableaux op.33
Prokofiev Sonate nr.7 op.83
woensdag 11 januari: Isabelle van Keulen, viool
Hannes Minnaar, piano
Mendelssohn, sonate in F (1838) / Beethoven, nr. 6
Mozart, KV 454 / Debussy, vioolsonate
maandag 20 februari: Klenke Quartett
Harald Schoneweg, altviool
Strijkkwintetten van Mozart (KV 174 en KV 593)
en Brahms (op.111)
woensdag 15 maart 2017: Schumann Quartett
Mozart: KV 590 / Schnittke: strijkkwartet Nr. 3 (1983)
Verdi: Strijkkwartet
recensies op de website:
www.kamermuziek-deventer.nl