Daders, slachtoffers en getuigen

getuigen
Daders, slachtoffers en getuigen
Deel 3
1 Het algemene kader
document 1
Breendonk, le 22 september 1941
(...)
Aan de kampwacht van het Fort van Breendonk
Betreft: het maken van foto’s in het A-Lager Breendonk
Actie : Gekend
Op bevel van de RFSS (Reichsführer-SS Himmler),
is het verboden foto’s te maken in de
concentratiekampen.
Hierdoor is het strikt verboden om binnen het
fort alsook in de onmiddellijke omgeving ervan
foto’s te nemen.
Fiche 5
Elke inbreuk op dit voorschrift zal leiden tot
de inbeslagname van het fotoapparaat en tot zware
sancties voor de daders.
[© Fort Breendonk]
De schildwachten moeten er ten strengste op
toezien dat het kamp niet gefotografeerd wordt.
[© CDJC • Parijs]
Dit voorschrift zal elke maand één keer alsook
bij de wissel en bij het begin van de dienst
meegedeeld moeten worden.
De kampcommandant
Majoor van de SS
[© Documentation française]
27
getuigen
2 Visuele getuigen
document 2
Otto Kropf.
Veel kwamen we over dit personage niet te weten.
Met zekerheid staat echter vast dat hij voor de oorlog
beroepsfotograaf was, dat hij zich vooral op technische
opnames toelegde en eigenaar was van een studio in de
Kaiser Friedrichstrasse 93 te Pforzheim. In 1939 werd hij
onder de wapens geroepen en naar Potsdam gestuurd, waar
hij in het opleidingscentrum van de Propaganda-Kompanien
(PK), ook nog Kriegsberichtereinheiten geheten, belandde
en tot oorlogscorrespondent omgeschoold werd. [...]
Als lid van de 612e PK verbleef Kropf waarschijnlijk van mei
1940 tot eind 1941 in België, waarna hij naar Frankrijk en
Italië afzakte. Uit het nagelaten materiaal blijkt dat hij naast de
militaire nasleep van de Achttiendaagse Veldtocht ook veel
belangstelling had voor cultuur en vooral voor het dagelijkse
leven in België, dat hij weliswaar door een nogal roze bril
bekeken heeft.
[© Otto Spronk • Ceges-Soma • Brussel]
Breendonk, het begin. Brussel, 19972, p. 13
28
getuigen
3 De getuigen
ndonk
t Bree
[© For
]
3•1 De gevangenen zelf
, 1 ma
Breendonk
ul MG.
art 1941
a
LEVY, P
je in
Nr 19
omdat ik
ij
m
f
e
e
ste, verg
Mijn lief hrijf...
sc
het Duits
l LEVY
[© For
t Bree
ndonk
]
document 3
6.6.19
42
De gev
angene
n°48 w
om 14u
erd
45 naa
r het
Milita
ir Hos
pitaal
Antwer
van
pen ov
ergebr
acht.
n Pau
rief va
[© For
t
Breen
donk]
de b
sel uit
Uittrek
29
getuigen
[© Fort Breendonk]
document 4
1. Bezet België.
A. De oorlog en de nasleep
Inbel, Londen, 28.X. Het nieuws van de dood van dhr.
Paul Lévy, omroeper bij het Nationaal Instituut van
de Belgische radio (NIR) deed de ronde in België.
La Libre Belgique, de illegale krant, beweert dat
zij dit nieuws kunnen ontkrachten. Dhr. Paul Lévy
werd ernstig ziek in het concentratiekamp van
Breendonk. Hij werd overgebracht naar de ziekenboeg
van de gevangenis van St. Gillis. Niettegenstaande
hij nu nauwelijks aan de betere hand is, moet hij
opnieuw zware arbeid verrichten.
30
Nachtme
rr
Ontsnap ie van het jaa
r in kam
te Belg
p“
b
Paul L
évy, v eschrijft de erger dan Dach
oormali
a
“
Radioni
g hoof Gestapo-hel”. u”.
eu
d van
D
hr.
Groot-B ws-dienst te
de
ri
Br
onthuld ttannië vlucht ussel, die o Belgische
nla
te
o
nazi-co ver de (lev , heeft vresel ngs naar
ens)oms
ncentra
ijke fe
tan
iten
tie
dat hij
omschri kamp te Bree digheden in
het
jft als
ndonk,
de “Ges
A
tapo-he ntwerpen,
l”
[© For
t
Nieuws uit België.
Uitgegeven door Belgisch Informatiecentrum,
New York. Nr. 30, 1 november 1941
Breen
donk]
[© Fort Breendonk]
document 5
getuigen
3•2 Ooggetuigen en indirecte getuigen
document 6
«Breendonk, men sprak er veel van maar ik was er zelf nog nooit geweest. Ik kende Breendonk pas
achteraf, na de bevrijding. Hoewel enkele werknemers van Bel Téléphone waarbij ik werkte me op een
dag verteld hebben dat zij met hun vrachtwagen op de weg in panne gevallen waren en dat zij bezig
waren met het vervangen van een wiel, toen er een SS’er van Breendonk op hen af kwam en hen
toeriep : ‘als u niet binnen tien minuten weg bent, dan zal u hier blijven’. En zij zijn terug vertrokken met
twee platte banden (lacht). Dat hebben ze mij zelf verteld, maar ikzelf, ik heb dit niet meegemaakt.»
Jules Beerens, gevangene n° 1986 - Breendonk, 03.04.1943 - 19.10.1943 [© Fort Breendonk]
«In mei 1944 woonde ik dicht bij het fort. Schmitt is bij mij komen logeren. [...] Vanuit mijn woning kon men
bepaalde delen van het kamp zien. Op een avond zag ik een gevangene die stenen droeg en ik zag hem
slagen van een knuppel krijgen. Ik weet niet of het een soldaat of een SS’er was die de slagen uitdeelde.»
[© Fort Breendonk]
«Wij konden ook goed zien, dat wanneer de gevangenen aan het steenen kappen waren op het fort
en de wachters, de Vlaamsche SS-mannen De Bodt en Wijss, boven op eenen berg stonden om
hen te kontroleeren, hen met steenen bekogelden, zoo dat deze die getroffen werden aan het hoofd
gekwetst werden. Menigen hebben wij zien gaan met hun hoofd omwonden.»
- Kon u iets zien van wat er in
het kamp geschiedde ?
- Ja, wij konden de slachtoffers
zien arbeiden en van meer dan een
hebben we de lijdensweg kunnen
volgen.
Mevrouw Ludovica Verdickt-Reyniers, woonachig te Willebroek
«Weet je dat ik ooit een dag in het concentratiekamp van Breendonk heb doorgebracht ? Op zekere
dag kwam de vrouw van de kampcommandant de fabriek [Ammoniac-Synthétiques et Dérivés te
Willebroek] opgereden. Ze zag mij buiten spelen en vroeg aan mijn vader of «dat mooie kind niet een
dagje mee mocht naar Breendonk». Mijn vader durfde niet te weigeren, maar ik denk dat het hem
jaren van zijn leven gekost heeft.».
Marianne De Baere en Marijke Libert over Jo Leemans in : Jo Leemans.
De vlucht terug. Biografie. Amsterdam, 1998, p 19-20
«Op 29 oktober 1942 rond 5 uur namiddag was ik in mijn keuken toen ik hoorde schieten. Ik ging
zien en zag dat een persoon in duitsch uniform mijn hof inliep. Ik heb deze echter van achter alleen
gezien en weet niet wie hij kan zijn. Ik hoorde zeggen dat hij achter een vluchteling liep. Ik ben
dan nog mijn paard gaan binnen zetten. Verschillende personen in duitsch uniform heb ik dan zien
rondlopen. Ik heb namelijk De Bodt opgemerkt die razend rond liep met een revolver in zijn hand.»
Verklaring van Henri De Borger (inwoner van Willebroek) voor het gerecht, 8 januari 1945
[© Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen]
31
getuigen
document 7
Ve
rm
oe
de
lijk
tra
jec
t
willebroek
da
td
eg
et fort
ev
n van h Willebroek
e
g
an
g
e
n
gene oesten afl tation va
n m aar het s
n
[© RAF • 15-10-1942]
[© Fort Breendonk]
Konvooien vertrokken vanuit het station van Willebroek
22. 9.1941
107 gevangenen
naar Neuengamme
8. 5.1942
120 "
naar Mauthausen
5. 7.1942
26
"
naar Mauthausen (via Aken)
30. 9.1942
11
"
naar Mauthausen
9.11.1942
236
"
naar Mauthausen
21.04.1943
38
"
naar Bochum (via St-Gillis)
20. 8.1943
30
"
naar Essen (via St-Gillis)
2.10.1943
7
"
naar Esterwegen (via St-Gillis & Essen)
19.10.1943
37
"
naar Essen (via St-Gillis & Hoei)
4. 2.1944
4
"
naar Esterwegen (via Essen & Essen)
9. 2.1944
56
"
naar Vught
29. 2.1944
49
"
naar Vught
29. 2.1944
16
"
naar Vught (via St-Gillis & Hoei)
29. 2.1944
3
"
naar Vught (via St-Gillis)
29. 2.1944
7
"
naar Vught (via St-Gillis & Hoei)
6. 5.1944
641
"
naar Buchenwald
6. 5.1944
2
"
naar Buchenwald
(via andere gevangenissen)
6. 5.1944
4
"
naar Bruchsal (via St-Gillis)
10. 6.1944
40
"
naar Buchenwald (via St-Gillis)
8. 8.1944
53
"
naar Buchenwald
2.1944 - 7.1944
37
"
naar Buchenwald (o.a.via St-Gillis)
30. 8.1944
144
"
naar Neuengamme
30. 8.1944
131
"
naar Sachsenhausen (via Vught)
Totaal : 2008
naar Auschwitz (via Mechelen)
Gedeporteerde Joden via Dossin-kazerne minstens 209, vermoedelijk veel meer
Totaal : minstens 2217
[Uit : NEFORS, P. Breendonk 1940-1945. De geschiedenis. Antwerpen, 2004, p.176]
32
getuigen
3•3 Getuigen en betrokkenen
document 8
«Ik werd opgeeischt door de gemeente Breendonk in Augustus 1940 voor de elektrische inrichting van
het fort in regel te brengen. […] Hier op het fort werden op regelmatige tijdstippen personen gefusilleerd.
Geen enkel lid van het personeel (Belgen) mocht alsdan op het fort komen. Die terechtstellingen
gebeurden gewoonlijk ’s morgens zeer vroeg. De personen die terechtgesteld werden, alsook
degenen alhier wegens ziekte of mishandelingen overleden, werden allen gekist. Ik heb nooit gezien
dat personen op het fort werden bevraven. Ik geloof niet dat hier personen begraven liggen.»
Petrus DE SCHUTTER op het Proces van Mechelen. [© Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen]
Veldpostnummer 01420N
Dagboek. Nr 23/2190/42
5 november 1942
Toelating
[© Fort Breendonk]
De arbeiders, Callaerts Hendrik,
Willebroek, Rochtus Willem, Ruisbroeck,
Ceustermont Adolf, Willebroek, van de
fabriek Defaux, zijn belast met het dynamiteren en het transport van de gepantserde koepels en zijn dus bevoegd om
het fort gedurende de duur van de werken
te betreden.
14 juli 1941
Ter attentie van het gemeentebestuur van
Breendonk
Levering en uitgevoerde werken in het fort van
Breendonk
3 juni
4
5
"
"
19,2 werkuren
19 h. werkuren
19 h. werkuren
171,00 [franken]
171,00 [franken]
171,00 [franken]
20h. de travail
180,00 [franken]
(werkuren (thuis)
[…]
[© Fort Breendonk]
«Ik werd in 1942 aangeworven als
kok van het fort te Breendonk. Ik weet
dat zekere SS-man Wijss wonende
te Deurne […] aangesteld was om
gevangenen te bewaken. Ik kan
niet met zekerheid zeggen hoeveel
gevangenen, joden en anderen,
hij heeft doodgeslagen. Aan een
bijzonderheid kan ik zeggen dat ik eens
gezien heb van uit het venster van de
keuken, dat hij een gevangene dood
sloeg, daarna op zijn hoofd ging staan
en riep ‘Ik heb er weeral eene’.»
Lodewijk MOENS, kok op het fort van
Breendonk voor het gerecht, 08.09.1944
[© Krijgsauditoraat Brussel,
Proces van Mechelen]
33
getuigen
[© Fort B
reendon
k]
document 9
[© Fort Breendonk]
Aan het gemeentebestuur van Breendonck
FORT BREENDONCK
Meest moderne zelfwasscherij
“TEMPO”
Verhuring van smalspoor en materiaal volgens
onze prijsbieding van 17 februari 1941.
Date 12 06 1941
Klant
Duitse leger …… Afhaaldienst
151 Was aan 3 Frank per kilo
4
00
270 m. lopende meter smalspoor
4 wagonnetjes van 750 l. inhoud
3 draaischijven
1 kruisspoor
453
00
Verhuring van 7/6/1941 tot 6/7/1941
Frank Cent.
Frs.1.500 --
34
getuigen
A.Lage
r Bree
ndonk
van Br
voor h
eendon
et gem
k
eenteb
estuur
FRANS
TIEREN
S
Uitgra
vingsw
e
rken a
met aa
an de
nvulli
badinr
ngswer
materi
ichtin
ken en
aal. N
g
w
egbren
i
e
u
w
e beto
Oprich
ging d
nconst
ten va
er
ructie
n een
en ops
[…]
stal v
lagpla
o
or koe
ats vo
werd g
ien
or hoo
elever
i waar
t het
arbeid
voor
noodig
skrach
e hout
ten.
[…] en
Leveri
ng van
ramen
voor d
e keuk
en […
]
[…]
Hondert
en vier
duizend
hondert
veertig
frank
k]
endon
t Bre
[© For
3•4 Institutionele getuigen
document 10
Kommandantur Mechelen
Mechelen, 29.08.40
Aan
De heer Burgemeester
of zijn plaatsvervanger
Breendonk.
[© Fort Breendonk]
Binnen korte tijd moet het fort
van Breendonk plaats kunnen bieden
aan ongeveer 200 personen. […] de
gemeente zal voor 1.9.40 leveren:
200
400
200
50
bedden met strozakken
dekens
krukjes of stoelen
kasten
[…]
35
getuigen
Afschr
ift
13 sep
tember
Overli
1941
jdensa
k
te
Hiermee
wordt b
Nr 110
e
(Concen vestigd, dat
tratiek
d
KIEFE,
amp Bre e gevangene
Je
endonk)
te Fran an-Jacques –
ge
kf
op 12.0 urt am Main – boren 25.03.1
903
9.1941
overled
bi
e
Feldpos
tnummer j de Diensts n is
telle m
22.829
et
Doodso
orzaak
: Pneu
mo
zwakte nie – sterke a
lgemen
e
13 sep
tember
1941
De hoo
fddokt
er
[...]
k]
endon
t Bre
[© For
[Kopie
] aan
de gem
eente
Breend
onk
document 11
Verklaring van generaal von Hammerstein aan de Prins de Ligne, voorzitter van het Rode Kruis :
«Men moet niet vergeten dat dit fort een gevangenis is voor tot dwangarbeid veroordeelden ! Ik zou er
zeker niet willen zijn, doch dit soort gevangenis moet wel geen lustoord zijn… Onder de gevangenen
zijn er, die voor gewone misdaden zitten – in het algemeen niet zeer aandachtwaardige menschen,
Israëlieten en ongewenschte, d.w.z. lieden die de staatspolitie als gevaarlijk beschouwt.»
Paul M.G. Lévy, Breendonk, Helden en martelaren, 1940-1945, de gefusilleerden, J. Rosez, Brussel, 1947, p. 144
Ontwerp
7 september
Aan
Voorzitter van het Belgische Rode Kruis,
Brussel
Ch. De Vleurgat 98
Bertreft : Kamp Breendonk
Wijzend op de bespreking met
betrekking tot de voeding van de gevangenen
in het kamp van Breendonk door de
ondergetekende op 19.08.1943, wordt nogmaals
uitdrukkelijk ...... .
Voor de « Militärbefehlshaber » in
België en Noord - Frankrijk.
Het hoofd van de militaire administratie
[© Fort Breendonk]
36
getuigen
[© Fort Breendonk]
document 12
Dienstnota van commandant Schmitt aan het kamppersoneel (19.02.1941)
Breendonk 19 februari 1941
Aan de wachtdienst van het F o r t
De laatste tijd hopen de gevallen zich op, waarin voorvallen die zich in het kamp hebben voorgedaan
binnen de kortste keren in de aangrenzende gemeenten bekend geworden zijn.
Zo was het overlijden van 17.02.1941 al om 17u30 geweten in Londerzeel. De hier tewerkgestelde
arbeiders hadden het kamp rond dit tijdstip nog niet verlaten.
Ik verzoek uitdrukkelijk de manschappen er op te wijzen dat over eender welke gebeurtenis alsook
over de sterkte van de Belgen of de opsluiting van bepaalde personen ten strengste het zwijgen bewaard moet
worden.
Ik verzoek er verder op te wijzen dat het niet toegelaten is voertuigen van de Wehrmacht ongehinderd
te laten passeren terwijl politievoertuigen anderzijds wel tegengehouden worden.
De kampcommandant
Philipp Schmitt
37
getuigen
[© Fort Breendonk]
document 13
• Van links naar rechts:
Een niet-geïdentificeerde bewaker, Müller en Praus
document 14
Rapport van de militaire bevelhebber in België en Noord-Frankrijk,
hoofd van het militaire bestuur
In het veld, 22 september 1941
In zijn uiteenzetting legt het hoofd van het militaire bestuur Reeder uit dat de militaire bevelhebber
de rechten en de omstandigheden in het kamp van Breendonk op punt wil stellen (...) Vervolgens
wordt de vraag naar het voedsel aangeraakt. Het wordt erkend, dat de Belgische rantsoenen voor de
gevangenissen zelfs niet volstaan voor de gevangenen van de gevangenis van Leuven. Dit is zeker het
geval met Breendonk, waar de gevangenen zwaar werk moeten verrichten en waar het geheel van het
kamp geen gepaste rust toelaat. (...) Er moet onderzocht worden of het broodrantsoen niet verhoogd
moet worden. De huidige situatie moet volgens generaal-arts Dr. Blum vermoedelijk leiden tot de dood
van een gevangene wanneer hij reeds langere tijd in het fort verblijft. De militaire bevelhebber wil
helemaal niet dat het kamp de geschiedenis zou ingaan als ‘de hel van Breendonk’ (...)
Breendonk, 20 augustus 1941
38
[© Fort Breendonk]
Ten gevolge van het onderhoud van het hoofd van het militaire bestuur Reeder met de DokterMajoor Canaris van 17 september 1941 (...)