Jaarbericht 2013 - Bevolkingsonderzoek Noord

2013: ‘op de
drempel van
verandering’
Bevolkings­
onderzoek
darmkanker
krijgt vorm
2013
Jaarbericht
Nieuw
onderzoeks­centrum
borstkanker­
screening in
Groningen
Basisscholing
cervixscreening:
leren uitstrijkjes
maken
In dit jaarbericht vindt u een overzicht van de belangrijkste activiteiten en cijfers over 2013. Een volledig overzicht vindt u in ons jaarverslag
op www.bevolkingsonderzoeknoord.nl, op de pagina regio-informatie/jaarverslag. Hierin zijn ook de resultaten per gemeente opgenomen.
Terugblik op 2013
2
2013 stond voor een groot
deel in het teken van de voor­
bereidingen op het bevolkings­
onderzoek darmkanker. Maar
er gebeurde meer dan dat:
ook de eerste voorbereidingen
voor de herinrichting van het
bevolkingsonderzoek baar­
moederhalskanker kwamen
op gang en in Groningen
werd een onderzoekscentrum
voor borstkankerscreening
geopend. Jan Henk Sangers,
directeur van Bevolkings­
onderzoek Noord, blikt terug.
‘Als ik terugkijk op 2013, dan springt
het bevolkingsonderzoek darmkanker
er natuurlijk uit. Er waren veel mensen
bezig met de voorbereidingen voor dit
nieuwe landelijke bevolkingsonderzoek,
ook vanuit onze organisatie.
De startdatum lag oorspronkelijk op
september, maar dat hebben we niet
gehaald, omdat er discussie ontstond
over de in te zetten ontlastingstest. De
eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die
paar maanden uitstel ons eigenlijk wel
goed uitkwam…
Heel positief was de samenwerking met
de ziekenhuizen. In onze regio was de
bereidheid om mee te werken aan het
nieuwe bevolkingsonderzoek erg groot.
De toelatingsaudits en toetsingen van
coloscopiecentra, pathologielaboratoria
en individuele endoscopisten verliepen
allemaal in prettige en open sfeer. Daar
heeft de beroepsvereniging NVMDL
zeker aan bijgedragen, door dit nieuwe
bevolkingsonderzoek aan te grijpen
om de kwaliteit van het vak verder te
verhogen.
Inmiddels zijn we gestart en begint
het bevolkingsonderzoek langzaam
maar zeker ingeburgerd te raken. Ons
interne projectteam en de betrokken
medewerkers zetten zich in om het
bevolkingsonderzoek goed te laten
verlopen en houden de vinger aan de
pols.
Screening op HPV
Op advies van de Gezondheidsraad en
in opdracht van de minister van VWS
voerde het RIVM een uitvoeringstoets
uit voor de herinrichting van het
bevolkings­­onderzoek baarmoeder­hals­
kanker. In 2013 werden de resultaten
hiervan bekend en besloot minister
Schippers tot aanpassing van het
bevolkings­onderzoek per 2016.
Het RIVM heeft een projectorganisatie
ingericht, die de herinrichting verder
vorm gaat geven. Als screenings­
organisaties zijn we hier direct bij
betrokken. We hebben een landelijke
projectleider aangetrokken, die samen
met regionale projectleiders het proces
tot herinrichting gaat begeleiden.
De grootste verandering wordt dat er in
het vernieuwde bevolkingsonderzoek
primair op hoog risico Humaan
Papilloma Virus (hrHPV) wordt
gescreend. Nu worden alle uitstrijkjes
cytologisch beoordeeld, in de nieuwe
situatie wordt alleen bij een HPVbesmetting cytologisch onderzoek
gedaan.
Nieuw is ook de inzet van een zelf­
afnameset. Als een cliënt niet ingaat
op de uitnodiging om mee te doen,
ontvangt zij bij de herinnering de
mogelijkheid om een thuistest aan te
vragen.
Nieuwe systemen
Voor het bevolkingsonderzoek
darmkanker is een nieuw IT-systeem
ontwikkeld. Voor de bevolkings­
onderzoeken baarmoederhalskanker
en borstkanker werken we nu nog
met systemen die voldoen qua
functionaliteit, maar die ICT-technisch
gedateerd zijn. Deze systemen zullen
de komende jaren worden vernieuwd
en worden dan op een zelfde manier
opgebouwd als het systeem voor het
bevolkingsonderzoek darmkanker.
Het nieuwe systeem voor het
bevolkings­onderzoek darmkanker
biedt cliënten de mogelijkheid
om via een cliëntenportaal (‘Mijn
bevolkingsonderzoek’) de eigen
gegevens in te zien en te wijzigen.
Dit wordt in de toekomst ook
mogelijk voor de andere bevolkings­
onderzoeken, te beginnen met het
vernieuwde bevolkingsonderzoek
baarmoeder­halskanker per 2016.
Nieuw
onderzoekscentrum
Als ik kijk naar wat we in onze eigen
regio hebben gedaan, dan was de
opening van ons onderzoekscentrum
voor borstkankerscreening in Groningen
een mooi moment. Hier gaan we de
cliënten uit de stad Groningen, Haren
en Eelde-Paters­wolde screenen.
Sinds 1991 komen we met onze
mobiele onderzoekscentra bij onze
cliënten ‘op de stoep’. In de afgelopen
periode is onze mobiliteit veranderd
en ook is de 75-jarige van nu anders
dan van toen. We vragen de cliënten
uit en rond de stad nu om iets verder
te reizen dan voorheen, maar bieden
ze dan een ruimere onderzoekslocatie,
met toilet en lekker kopje koffie. Het
onderzoekscentrum is ook goed
toegankelijk voor cliënten die gebruik
maken van een rolstoel.
Dikke 9
In 2013 werd het driejaarlijks landelijk
cliënttevredenheidsonderzoek
gehouden onder de cliënten van de
borstkankerscreening. We scoorden
een dikke 9. Daar zijn we natuurlijk
blij mee, maar tegelijkertijd blijven we
op zoek naar mogelijkheden om onze
dienstverlening te verbeteren.’ ­■
Organisatie
Op 31 december 2013 had Bevolkingsonderzoek Noord 115 medewerkers in
dienst (118 in 2012). Het totaal aantal fte is gestegen van 69,44 fte in 2012
naar 69,51 fte per ultimo 2013.
Bijna alle medewerkers hebben een parttime dienstverband, variërend van
22% tot 89%. Drie medewerkers werken fulltime.
Per 31-12-2012
Per 31-12-2013
In dienst
118
115
Aantal vrouwen
106
102
Aantal mannen
12
13
Totaal aantal fte
69,44
69,51
Verzuim
Het gemiddeld verzuimpercentage in
2013 bedroeg 3,3%. Ten opzichte van
2012, waarin het verzuimpercentage
5,6% was, is dit een aanzienlijke daling.
Dit valt deels te verklaren doordat een
aantal langdurig zieken uit dienst is
gegaan.
De gemiddelde meldingsfrequentie lag
met 1,00 lager dan in 2012 (1,05).
Medewerkers verzuimden gemiddeld
minder vaak en de verzuimduur was
korter.
De heer Schuurman legt per
31 december 2013 zijn functie als
voorzitter neer en wordt opgevolgd
door mevrouw Berendsen. Per 1 januari
2014 treedt de heer L. de Vries toe als lid
van de Raad van Toezicht.
Financieel resultaat
Per 31 december 2013:
Drs. J.H. Sangers MBA
In financiële zin is 2013, evenals
de voorgaande jaren, een goed jaar
geweest. Het resultaat bedraagt
€ 22.559. Het resultaat wordt
toegevoegd aan het eigen vermogen.
Nadere informatie over het financieel
resultaat is opgenomen in de Jaar­
rekening 2013, die te vinden is op
www.bevolkingsonderzoeknoord.nl.
Raad van Toezicht
Kwaliteit
Raad van Bestuur
Per 31 december 2013:
- Mevrouw A.A. Berendsen MBA (vicevoorzitter, lid remuneratiecommissie)
- Mevrouw Dr. P.P.C.W. Huijbregts (lid,
lid auditcommissie)
- Drs. J. Krul (lid, lid auditcommissie)
- Drs. K. Schuurman (voorzitter, lid
remuneratiecommissie)
- Dr. J.W.D. de Waard (lid)
Bevolkingsonderzoek Noord
heeft een HKZ-certificaat voor de
borstkankerscreening en een ISOcertificaat voor de screening op
baarmoederhalskanker.
Wij bereiden ons voor op de invoering
van de nieuwe ISO-norm voor zorg en
welzijn, NEN-EN 15224. Het streven is
om in 2015 aan deze norm te voldoen. ­■
3
Bor stkanker scre
Kerngegevens
2013
2012
2011
2010
2009
Aantal uitnodigingen
134.444
144.928
144.691
154.784
158.929
Aantal onderzoeken
112.476
119.377
121.830
128.402
135.205
Gemiddelde opkomst
83,7%
82,4%
84,2%
83,0%
85,1%
Non-participanten
10.958
12.097
11.59
12.215
11.736
% non-participatie
8,1%
8,3%
8,0%
7,9%
7,4%
11.011
13.454
11.263
14.167
11.988
% non-respons
8,2%
9,3%
7,8%
9,2%
7,5%
Aantal verwijzingen
2.569
1.852
1.812
1.627
1.760
Gemiddeld verwijscijfer
2,3%
1,6%
1,5%
1,3%
1,3%
Non-responders
4
Opkomstcijfers
In 2013 werden 134.444 vrouwen
uitgenodigd om deel te nemen aan het
bevolkingsonderzoek borstkanker. Van
deze vrouwen hebben 112.476 gehoor
gegeven aan de uitnodiging en zijn
onderzocht. Het opkomstpercentage
komt hiermee op 83,7% (in 2012: 82,4%).
In 2013 meldden 10.958 cliënten
(8,1%) zich af voor het borstonderzoek
(non-participanten). In 2012 meldden
12.097 cliënten zich af (8,3%) Het
aantal cliënten dat niet gereageerd
heeft op de eerste uitnodiging en
herinneringsuitnodiging (non-respons)
bedroeg 11.011 (8,2%). In 2012 waren dit
13.454 cliënten (9,3%).
Verwijzingen
In 2013 zijn er in totaal 2.575* vrouwen
doorverwezen met een suspect
screeningsmammogram.
Het verwijscijfer bedroeg 2,3%.
In 2012 werd 1,6% van de cliënten
doorverwezen.
Bij 859 (33%) vrouwen werd een
mamma­carcinoom gediagnosticeerd.
Bij 1.714 vrouwen werd geen maligniteit
gevonden, van 2 vrouwen is de followup onbekend.
BI-RADS
Bij de vrouwen die werden door­ver­
wezen met een uitslag BI-RADS 0
(aanvullend onderzoek noodzakelijk)
werd in 14% een mammacarcinoom
geconstateerd. Er werd een mamma­
carcinoom gediagnosticeerd bij 45% van
de vrouwen die werden doorverwezen
met een uitslag BI-RADS 4 (verdacht
voor maligniteit, maar niet typisch).
Van de groep vrouwen die de uitslag
BI-RADS 5 (zeer verdacht voor
maligniteit) kregen, kreeg 98% de
diagnose mammacarcinoom.
Behandeling
Mammacarcinomen kunnen worden
onderverdeeld in invasieve tumoren en
in situ tumoren. Van de 859 vrouwen
bij wie een mammacarcinoom werd
* In 2013 zijn in totaal 2.575 vrouwen doorverwezen; 2.569 van deze vrouwen werden in 2013 door
­Bevolkingsonderzoek Noord uitgenodigd en gescreend.
geconstateerd ging het bij 670 vrouwen
(78%) om een invasieve tumor en bij
189 vrouwen (22%) om een in situ tumor.
De meeste van de 670 vrouwen
met een invasieve tumor werden
mammasparend behandeld (74%)
en 89% onderging een schildwacht­
klierprocedure. Van deze laatste groep
onderging 6% na de schildwacht­
klierprocedure aansluitend een
okselkliertoilet. Vrouwen met een
in situ tumor werden in 73% van de
gevallen mammasparend behandeld.
Tumorgegevens
Van alle gevonden invasieve tumoren
komt tumorstadium T1c het meeste
voor (51%). Dit zijn tumoren met een
grootte tussen de 1 en 2 cm. 32% van
de tumoren is kleiner dan 1 cm en
17% is groter dan 2 cm. Bij 27% van
de vrouwen met een invasieve tumor
werden positieve klieren gevonden,
1 vrouw had afstandsmetastasen.
ening
Standaard vier foto’s
De minister van VWS heeft na advies
van de Gezondheidsraad positief
geoordeeld over het standaard maken
van vier foto’s bij het bevolkings­
onderzoek borstkanker en de
screenings­­organisaties hiervoor in
juli 2013 een vergunning verleend.
Bevolkingsonderzoek Noord heeft
vervolgens bekeken hoe deze werkwijze
met ingang van 2014 geïmplementeerd
kan worden binnen de organisatie. De
dagproductie (nu 66 – 67 onderzoeken)
zal omlaag worden gebracht, omdat
de nieuwe werkwijze meer tijd per
onderzoek zal kosten. Op basis van
wetenschappelijk onderzoek mag met
deze werkwijze worden verwacht dat de
detectie toeneemt terwijl het aantal foutpositieven daalt.
Mindervalide cliënten
Bevolkingsonderzoek Noord biedt
cliënten die gebruik maken van
een rolstoel vanaf 1 oktober 2013
de mogelijkheid om zich voor het
bevolkingsonderzoek borstkanker in
de eigen onderzoeks­centra te laten
onderzoeken. Alle mobiele units zijn
hiervoor uitgerust met een lift. Cliënten
die moeilijk ter been zijn en moeite
hebben met het trapje bij de ingang van
de units, kunnen onder begeleiding ook
gebruik maken van de lift. In de planning wordt extra ruimte
voor een dergelijk onderzoek
gereserveerd. Om zeker te weten dat
het onderzoek in de mobiele units of
het onderzoekscentrum in GroningenZuid plaats kan vinden, is er vooraf
contact met de cliënt. Als dan blijkt dat
het onderzoek wegens beperkingen
toch niet door kan gaan in een unit,
dan vindt het onderzoek alsnog in het
ziekenhuis plaats, zonder dat dit kosten
met zich meebrengt voor de cliënt.
Spiegelgesprek
In het najaar van 2013 werd in samenwerking met Zorgbelang Groningen
een spiegelgesprek georganiseerd. In
dit gesprek werd een aantal c­ liënten
gevraagd hun ervaringen met het
bevolkingsonderzoek ­borstkanker
te ­delen met medewerkers van
Bevolkingsonderzoek Noord.
Aangezien het spiegelgesprek als
zeer waardevol werd ervaren zal dit
­initiatief een vervolg krijgen in de
­komende jaren. ■
­
Nieuw onderzoekscentrum
Op 5 augustus 2013 ging het nieuwe onderzoekscentrum voor borstkanker­
screening aan de Queridolaan in Groningen open. De officiële opening
werd op 22 september verricht door Janny Visscher, als wethouder in de
­gemeente Groningen onder meer verantwoordelijk voor Zorg en Welzijn.
Danielle Detraz, regiohoofd borstkankerscreening, vertelt dat het nieuwe
onderzoeks­centrum veel voordelen biedt:
- ‘Voor de cliënt: met een gezellige wachtruimte, een kopje koffie en een toilet, en
met regelmatige openstelling op donderdagavond en zaterdagmorgen;
-V
oor onze instructielaboranten: het onderzoekscentrum heeft twee röntgen­
kamers en dient als opleidingslocatie;
-V
oor onze praktijkbegeleiders: er is voldoende ruimte om in alle rust toetsingen
te doen en bijscholingen te geven;
-V
oor onze screeningslaboranten, voor wie de afstand tussen screening en
‘kantoor’ (in hetzelfde pand) verkleind is en die hier tijdens bijscholing hun
collega’s tegenkomen.’ ■
­
De officiële opening van het nieuwe onderzoekscentrum borstkankerscreening
5
Baarmoederhals
Kerngegevens
Geboortejaar
Uitgenodigd
Actieve
­participatie
%
Passieve
participatie
%
Non-­
respons
%
1953
10.133
6.204
61,2%
878
8,7%
3.051
30,1%
1958
11.464
8.225
71,7%
1.109
9,7%
2.130
18,6%
1963
12.421
8.869
71,4%
1.044
8,4%
2.508
20,2%
1968
12.331
8.740
70,9%
831
6,7%
2.760
22,4%
1973
10.486
6.526
62,2%
624
6,0%
3.336
31,8%
1978
9.154
5.240
57,2%
998
10,9%
2.916
31,9%
1983
8.743
4.707
53,8%
1.608
18,4%
2.428
27,8%
Totaal
74.732
48.511
64,9%
7.092
9,5%
19.129
25,6%
Peildatum: 20 maart 2014
6
Opkomstcijfers
In 2013 werden 74.732 vrouwen
uitgenodigd deel te nemen aan het
bevolkingsonderzoek baarmoeder­
halskanker. 48.511 vrouwen (64,9%)
gaven gehoor aan deze oproep
(peildatum 20 maart 2014) en lieten
een uitstrijkje maken. 7.092 cliënten
(9,5%) gaven aan (op dit moment)
geen gebruik te willen maken van de
uitnodiging (passieve participatie).
De resterende 19.129 cliënten (25,6%)
hadden op de peildatum nog niet
gereageerd op de uitnodiging (nonrespons).
In deze opkomstcijfers is geen rekening
gehouden met het zogenaamde naijleffect. Anders dan bij het borstkanker­
onderzoek, maken cliënten zelf een
afspraak voor dit bevolkingsonderzoek.
Hieraan is een zeer ruime termijn
gebonden: iedere uitnodiging blijft
vijf jaar geldig. Het kan dus zijn dat
cliënten een jaar (of nog langer) na de
uitnodigingsdatum alsnog een afspraak
maken voor het onderzoek. Tijdelijk
uitstel van het onderzoek wegens
zwangerschap komt vooral veel bij de
jongste leeftijdsgroepen voor. Ervaring
leert dat de uiteindelijke opkomst
bijna vijf procent hoger is dan uit de
opkomstcijfers van het oproepjaar blijkt.
Beoordeling uitstrijkjes
Bij 3,2% van de cliënten werd een lichte
afwijking gevonden. Deze cliënten
kregen het advies het uitstrijkje na een
periode van zes maanden te herhalen.
0,7% van de onderzochte cliënten werd
doorverwezen naar de gynaecoloog.
Het merendeel (67,2%) van deze
vrouwen is tussen de 30 en 40 jaar oud.
1,8% van de cliënten werd gevraagd
na zes weken de uitstrijk te herhalen,
omdat deze niet te beoordelen was.
kanker screening
Basisscholing ­Cervixscreening voor
­praktijk­assistenten
In 2011 heeft het RIVM in samen­werking met de screenings­organisaties en de betreffende beroepsgroepen een
Basisscholing Cervixscreening (BSC) ontwikkeld voor praktijk­­assistenten. Deze module bestaat uit een theoretisch
deel, dat grotendeels via e-learning wordt aangeboden, en een praktisch deel, waarbij o.m. op twee praktijkavonden
en in de eigen praktijk wordt geoefend met het maken van een uitstrijkje. Vanaf 2012 zijn de screeningsorganisaties
verantwoordelijk voor het beheer van de module en voor de implementatie ervan in de praktijk.
De invoering heeft in het verslagjaar in de regio Noord plaatsgevonden en is
inmiddels afgerond. Deze scholing is in alle drie provincies in de regio Noord
gegeven en is positief ontvangen.
Tanja van der Meer is huisarts in Steenwijk en is als docent betrokken bij
de BSC: ‘Het is mooi om te zien hoe het zelfvertrouwen van de ‘beginnende
uitstrijkers’ gaandeweg de scholing groeit.’
7
Tanja van der Meer
Huisartspakket
In het najaar werd landelijk een
informatiepakket over het bevolkings­
onderzoek baarmoeder­halskanker
ontwikkeld. Het pakket omvat de
nieuwe praktijkhandleiding van het
Nederlands Huisartsen Genootschap
(NHG), de Cervix-special van
Screen, de informatiekaart waarin het
bevolkingsonderzoek in vier stappen
wordt beschreven en het draaiboek
voor de zelf uitnodigende huisartsen.
Het pakket werd in december in een
handige bewaarbox toegezonden aan
alle huisartspraktijken. ■
­
Dar mkanker
screening
In 2012 gingen de voorbereidingen van start voor de invoering van een nieuw bevolkings­
onderzoek: het bevolkings­onder­zoek darmkanker. Dit bevolkingsonderzoek wordt in omvang
de grootste van de drie bevolkings­onder­zoeken naar kanker: de doelgroep bestaat in totaal
uit bijna vierenhalf miljoen mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar.
In de provincies Groningen, Friesland
en Drenthe gaat het om bijna een half
miljoen mensen. Jaarlijks zullen ca.
250.000 mensen een uitnodiging om
deel te nemen ontvangen. Ter vergelijking: per jaar worden ca 125.000 vrouwen uit voor het bevolkingsonderzoek
borstkanker en ca 75.000 vrouwen
voor het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker uitgenodigd.
8
Het bevolkingsonderzoek darmkanker
wordt gefaseerd ingevoerd. Om de
benodigde capaciteit voor het vervolgonderzoek op te bouwen, is tijd nodig.
Het is niet acceptabel dat cliënten lang
moeten wachten als er vervolgonderzoek nodig is. Daarom wordt begonnen
met het uitnodigen van een vijftal geboortejaren uit de doelgroep, en wordt
deze groep steeds verder uitgebouwd.
Als alles volgens planning verloopt,
is het bevolkingsonderzoek in 2019
helemaal ingevoerd.
Vertraging
Het bevolkingsonderzoek zou in het
najaar van 2013 starten. De start heeft
echter een paar maanden vertraging
opgelopen, doordat er nader gekeken
moest worden naar de te gebruiken
ontlastingstest.
In het najaar ging in de regio ZuidWest een pilot van start. Op basis van
de resultaten van de pilot is besloten
in januari landelijk te starten met het
bevolkingsonderzoek. De 75-jarige
mannen en vrouwen die in 2013 uitgenodigd zouden worden, ontvangen
als eerste groep na de start in 2014
alsnog een uitnodiging.
Regionaal
Coördinerend ­
MDL-arts verwijst
Wanneer bij een deelnemer bloed
in de ontlasting wordt gevonden,
ontvangt deze bij de uitslag direct een
uitnodiging voor een intakegesprek bij
een coloscopiecentrum. De v­ erwijzing
wordt gedaan door de Regionaal
­Coördinerend Maag Darm Lever-arts
van de screeningsorganisatie.
Colofon
Juli 2014
Uitgave: Bevolkingsonderzoek Noord
Redactie:Angelieke Burgers en Gea Geers
Ontwerp: Gerrit de Jong – www.studiograps.nl
Bij Bevolkingsonderzoek Noord is dit
Michiel van Haastert, die ook werkzaam is als MDL-arts in het Martini
Ziekenhuis in Groningen.­Gevraagd
naar het bevolkingsonderzoek
­antwoordt Michiel van Haastert kort
maar krachtig: ‘Laat je screenen!’
Michiel van Haastert
Druk: Zalsman Groningen bv
Bevolkingsonderzoek Noord
Queridolaan 5, Groningen
Postbus 425, 9700 AK Groningen
050 520 88 88
[email protected]
www.bevolkingsonderzoeknoord.nl