[28145] Funktionswörter im Polnischen

[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
Proseminar
Modul: MSW_1 (Polnische Sprache in Struktur,
Funktion und Gebrauch)
Di 11.15-12.45
1.09.216
17.10.06
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Prof. Dr. Peter Kosta


Leistungsnachweis: Klausur (90 Minuten) 2 LP
Zusätzliche (bis zu 2) LP können durch die
Übernahme eines Kurzreferats (30 Minuten) und
die Ausarbeitung in Form einer schriftlichen
Hausarbeit (bis zu 15 Seiten DIN-A4) erworben
werden.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Vorlesungszeitraum: 16.10.06-09.02.07
Lehrveranstaltungstage: 17.10., 24.10., 07.11.,
14.11., 21.11., 28.11., 05.12., 12.12., 19.12.06,
09.01.07, 16.01.07, 23.01.07, 30.01.07, 06.02.07
Lehrveranstaltungsfreie Tage: 31.10., 26.12.06,
02.01.07
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


1.
2.
3.
4.
28.11.06 - Funktionswörter der polnischen Sprache der
Gegenwart (Übersicht):
05.12.06 - Die grammatischen Funktionswörter
12.12.06 - Präpositionen (przyimki)
19.12.06 - Konjunktionen (spójniki)
09.01.07 - Auxiliare (słowa posiłkowe)
16.01.07 - Die Pronomina (zaimki)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Gliederung und Inhalt der Lehrveranstaltung:

17.10.06 - Die Beschreibungsebenen der polnischen
Grammatik
24.10.06 - Zur Klassifikation der Wortarten
07.11.06 - Inhaltswörter vs. Funktionswörter
14.11.06 - Zur Charakterisierung der Inhaltswörter
21.11.06 - Zur Charakterisierung der Funktionswörter




[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
2.
23.01.07 - Die pragmatischen Funktionswörter
23.01.07 - Partikeln [partykuła] (Grad-, Abtönungs-,
Gliederungspartikeln, Konnektoren), Interjektionen
30.01.07 – Wiederholung des Stoffes

06.02.07 - Klausur

1.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




1. Doppelstunde (17.10.06)
1.1 Die Beschreibungsebenen der polnischen
Grammatik
Eine Grammatik beschäftigt sich mit dem Bau und der
Funktion einer Sprache. Diese klassische Sicht geht auf die
antike Tradition der Grammatik als Sprachlehre im Sinne der
griechischen und römischen Schulgrammatiken (Aristoteles,
Dionisios Thrax u.a.) zurück.
Sie setzt sich aus den Ebenen Lautlehre (Phonetik,
Phonologie), Formenlehre (Morphologie) und Satzlehre
(Syntax) zusammen, hinzu kommt die Morpho(pho)nologie
(Phonologie und Morphologie) und Wortbildung (als Lehre
von der Bildung neuer Wörter aus bereits bestehenden).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Im Rahmen synchroner Ansätze unterscheiden
wir sog. deskriptiv-funktionale Grammatiken (z.
B. die Akademiegrammatik der poln. Sprache von
Grzegorczykowa/Laskowski/Wróbel eds. 1998 oder
Bartnicka et al. 2004) und sog. formal-explikative
Grammatiken (etwa die generativen Grammatiken
von Chomsky). Während in den ersten es allein
darum geht, die → Beschreibungsadäquatheit zu
erreichen, bemühen sich die letzteren darum, die →
Erklärungsadäquatheit zu erzielen.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Adäquatheit, die (lat. adaequare = gleichkommen)
Nach CHOMSKY zu fordernde Eigenschaft einer
brauchbaren (expliziten, genauen) Grammatik, d.h.
Angemessenheit im Blick auf die Möglichkeit, ein
angestrebtes Ziel zu erreichen:
A) B e o b a c h t u n g s-A. (observational
adequacy) [auch: schwache A.]: Fähigkeit, das
gesamte Korpus, alle grammatischen Sätze einer
Sprache aufzuzählen und zu beobachten;
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


B) B e s c h r e i b u n g s – A. (descriptive
adequacy) [auch: starke A.]: Fähigkeit, die
tatsächlichen relevanten Eigenschaften des
Untersuchungsobjekts Sprache exakt zu
beschreiben, den Sätzen ihre korrekte Struktur
zuzordnen;
C) E r k l ä r u n g s-A. (explanatory adequacy):
Fähigkeit, einen theoretischen Rahmen anzugeben
für Beschreibung und Erklärung sprachlicher
Erscheinungen (z. B. die Annahme einer
angeborenen UG, eines angeborenen
Sprachmoduls im Sinne von Chomsky).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Synchrone Rekonstruktionen und Erklärungen erfassen in der
Regel nicht die Entwicklung des Polnischen und noch weniger
die Entwicklung der Sprachfähigkeit des Menschen überhaupt.
Damit beschäftigen sich jeweils eigene linguistische Sparten
und Richtungen.
Solange die Rekonstruktionen und Erklärungen Phänomene
nicht auf allgemeine Gesetzmäßigkeiten wie auf die
allgemeine Denkfähigkeit des Menschen oder auf dem
Menschen angeborene Sprachprinzipien und –kategorien
zurückführen, sondern sich auf Inventare und Regeln für
spezifische Sprachen beziehen, handelt es sich um die
Beschreibung einer Sprache.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Je allgemeiner allerdings die zugrunde liegenden
Gesetzmäßigkeiten sind und je stärker sie materiell
fundiert sind (d. h. auf neuropsychologische Fakten
zurückgeführt werden können), desto stärker ist der
erklärende, explanative Charakter einer
Sprachtheorie.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Die Ebenen der grammatischen Beschreibung
lassen sich nach Bartnicka et al. (2004:1) am
Beispiel der folgenden Äußerung aus dem Roman
Lalka von Prus darstellen. Texte bestehen aus
Äußerungen und die Äußerungen ihrerseits aus
verschiedenen Wortformen.
Der Text = Äußerung von Prus:
Pan Ignacy od dwudziestu pięciu lat mieszkał w pokoiku przy
sklepie ‘Pan Ignacy wohnte seit 25 Jahren in einem kleinen
Zimmer beim Laden’
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

besteht aus folgenden Phrasen:

[[NPPan Ignacy] [PPod dwudziestu pięciu lat]
[VP mieszkał [PPw pokoiku [PPprzy sklepie]]]] ‘Pan
Ignacy wohnte seit 25 Jahren in einem kleinen
Zimmer beim Laden’

[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

besteht aus folgenden Wortormen:

Pan
Ignacy
od
dwudziestu
pięciu
lat
mieszkał
w
pokoiku
przy
sklepie










[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta








Die Wortformen bestehen aus Allomorphen, u. a.:
/pan-/, /ignats-/, /od/….
Die äußere Form der Allomorphe besteht aus Lauten:
[p] , [a] , [n]
Die Laute bestehen aus phonologischen Merkmalen:
[p]: Obstruent: plosiv, labial, stimmlos
[a]: Vokal: tief, zentral
[n]: Sonant: dental, nasal
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Zwischen den Einheiten bestehen also
Inklusionsbeziehungen: Merkmale sind Bestandteile
von Lauten, Laute sind Bestandteile von
Allomorphen, Allomorphe sind Bestandteile von
Wortformen, Wortformen sind Bestandteile von
Syntagmen/Phrasen, Syntagmen/Phrasen sind
Bestandteile von Sätzen, Sätze sind Bestandteile
von Texten. Diese Inklusionsbeziehung lässt sich in
Form der folgenden Teilmengenbeziehung
darstellen:
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Tabelle 1: Beschreibungseinheiten der Sprache
A) Text
D) Wortform
E) Allomorph
B)Satz
F) Laut
C) Syntagma
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta








Jeder dieser Teilmenge entspricht jeweils eine Betrachtungsund Beschreibungsebene:
A) Text = Textlinguistik
B) Satz = Syntax
C) Syntagma = Syntax (freie Wortverbindungen) oder
Phraseologie (feste Wortverbindungen)
D) Wortform/Wortinhalt = Lexikologie (Wortschatz); Semantik
(Bedeutungslehre) oder Wortbildung (Derivation)
E) Allomorph = Morphemik (Morphologie)
F) Laut = Phonetik
G) phonologische Merkmale = Phonologie
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Zu beachten ist der Spezialfall, dass eine Form auch
Bestandteil mehrerer Beschreibungsebenen sein kann, z. B.
im Falle der Homonymie/Homophonie oder Polysemie:
a kann im Polnischen sowohl ein einzelner Laut [a] sein im
Sinne der Definition dieses Lautes als Phonem /a/, nämlich als
Vokal bestehend aus den phonologischen Merkmalen ‚tief‘
und ‚zentral‘ (wie im Wort pan ‚Herr‘); /a/ kann aber auch ein
Allomorph sein, z.B. als Endung G/A Sg von pan-a, es kann
auch eine Wortform sein, nämlich die Konjunktion a oder die
Interjektion a oder die Gliederungspartikel a!
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

1.2 Form und Funktion

Die in Tabelle 1 dargestellten Einheiten der natürlichen
Sprache, bestehend aus Texten, Äußerungen (Sätzen),
Wortformen, Morphemen, Lauten und Merkmalsbündeln, sind
in der Linguistik des Polnischen unter Berücksichtigung der
äußeren Form (ihrer lautlichen oder graphischen Gestalt) und
ihrer Funktion ermittelt worden. Der spezifisch linguistische
Gesichtspunkt bei der Untersuchung von Sprache ist die
Orientierung an der äußeren Form (im Unterschied z. B. zur
Orientierung der Psychologie oder der Literaturwissenschaft,
die andere Fragestellungen haben und die natürlich auch
Formen berücksichtigen können).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Die funktional arbeitende deskriptive Grammatik
legt den äußeren Formen ihrer
Beschreibungseinheiten jeweils einen
Funktionsbegriff zugrunde. Meist wird der Begriff
der „Funktion“ in der deskriptiven Linguistik auf die
Tradition der Prager strukturalistischen Schule
zurückgeführt.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Der Prager Linguistische Zirkel (PLZ) versteht
unter dem Begriff „Funktion“ in erster Linie die
Leistung oder Bedeutung, die sprachliche Mittel in
der Kommunikation haben: z. B. besteht die
Funktion des Phonems darin, die Bedeutung zu
unterscheiden:
In frz. Lexemen cou [ku:], queue [kö:], cul [kü:]
erfüllen die Vokale [u:], [ö:] und [ü:] eine
phonematische Bedeutung, sie sind also Phoneme,
da allein sie die Bedeutungen der drei Wortformen
in der unterscheiden, d. h. „Hals“, „Schwanz“,
„Hintern“.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Der Allomorph {-a} in der Endung des Präteritums
von mieszkał erfüllt die grammatische
(morphologische) Funktion der Genus/Numerusmarkierung, also feminin Singular, und
hat zugleich die syntaktische Funktion der
Kongruenzmarkierung des Satzsubjekts:
Małgorzat{-a} mieszkał{-a} w Warszawie.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Neben den drei genannten Funktionen (der
phonologischen, der morphologischen und der
syntaktischen) können sprachliche Einheiten auch
semantische, pragmatische, soziale, geistigkognitive, expressive und ästhetische Funktionen
erfüllen.
Roman Jakobson hat das Organon-Modell von
Bühler um entsprechende Ebenen/Funktionen
erweitert:
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Den Begriff Funktion gebrauche
ich im Sinne von Karl Bühlers
Organonmodell der Sprachfunktionen. K. Bühler,
Sprachtheorie, 1969 (1. Aufl.
1933) unterschied Ausdrucks-,
Appell- und Darstellungsfunktion.
Ausdruck ist die Relation des
Sprechers zum sprachlichen
Zeichen (organon), Appell die
Relation des sprachlichen
Zeichens zum Empfänger und
Darstellung die Relation
sprachliches Zeichen –
Gegenstände, Sachverhalte und
Situationen:
Gegenstand
Darstellungsfunktion
organon
Ausdrucksfunktion
Sprecher
Appellfunktion
Hörer
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Roman Jakobson (1960/1979) hat in Erweiterung des
Organon-Modells Bühlers die folgenden Sprachfunktionen
angenommen: emotive, konative, referentielle, poetische,
phatische und metasprachliche Funktion. Die ersten drei
entsprechen den Bühlerschen Funktionen. Die phatische
Funktion bezieht sich auf das Kontaktmedium. Die sprachliche
Botschaft soll Kommunikation herstellen (z. B. durch Grüßen),
verlängern (z. B. im ‚small talk‘), unterbrechen (z. B. durch
Redeunterbrechung) oder auch überprüfen (z. B. durch
Vergewisserungsfragen, Nachfragen usw.). Die
metasprachliche Funktion betrifft den Kode: es findet eine
Verständigung über den Kode statt. Die poetische Funktion
bezieht sich auf die Gestaltung der Nachricht:
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

„Die Einstellung auf die BOTSCHAFT als solche,
die Ausrichtung auf die BOTSCHAFT um ihrer
selbst willen, stellt die POETISCHE Funktion der
Sprache dar“ (Jakobson 1979:92).

HA zum nächsten Mal:
Lesen Sie in der AG der polnischen Sprache oder in Bartnicka
et al. 2004 die Einteilung nach Wortarten durch:
Grzegorczykowa/Laskowski/Wróbel eds. 1998 oder Bartnicka
et al. 2004


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Inhaltswörter

satzgliedfähig










Funktionswörter
nicht satzgliedfähig (Hauptkriterium)
bilden oppositive
bilden keine oppositive
grammat.Paradigmen grammat. Paradigmen
autosemantisch
nicht autosemantisch
Substantive
Präpositionen
Adjektive
Konjunktionen
Adverbien
Partikeln
(Voll-)Verben
Auxiliare
Pronomen
Interjektionen
Numeralia
…..
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




28.11.06 - Funktionswörter der polnischen Sprache
der Gegenwart (Übersicht):
Funktionswörter
Gliedern sich in grammatische und pragmatische
Wörter. Die grammatischen Wörter sind
Präpositionen (przyimki), Konjunktionen (spójniki)
und Auxiliare (słowa posiłkowe).
Die grammatischen Wörter sind Funktionen für
Relationen zwischen Satzgliedern oder Teilsätzen,
entweder als Begleiter verschiedenartiger
Konstituenten und regierendes Wort eines
Substantivs (Präpositionen) oder als Begleiter
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Gleichartiger Konstituenten (Konjunktionen).
Auxiliare (kopulae wie być, Temporalauxiliare,
Diatheseauxiliare, Modalauxiliare, Phasenauxiliare)
markieren zusammen mit nicht finiten Wortformen
von Inhaltswörtern (Adjektiven, Substantiven,
Infinitiven) das Prädikat des Elementarsatzes.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Die pragmatischen Wörter sind Funktionswörter
ohne satzgliedrelationale, mit pragmatischer und
ohne semantische, d. h. für den logischen
Wahrheitswert nicht relevante Funktion.
Partikeln sind syntaktische Wörter mit
pragmatischer Relation zur gegebenen oder zu
anderen Äußerungen, vgl. chyba ‚wahrscheinlich‘,
wprawdzie ‚tatsächlich‘, może ‚vielleicht‘,
oczywiście ‚natürlich‘. Sie sind für Einstellungen,
bestimmte illokutive Akte oder die Realisierung
pragmatischer Maximen relevant.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Interjektionen bilden immer eine autonome
Äußerung, mit ihnen werden expressive Akte
vollzogen. Sie können eine affektive expressive
Funktion haben, vgl. oj, brrr
oder eine lautmalende (‚onomatopoetische‘) Form,
vgl. ciach, bzz
und sie haben dann meist keinen Bezug zu
anderen Äußerungen, wie dies bei pragmatischen
Formeln vom Typ cześć, dziękuję, tak der Fall ist.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Als neuere Wortart ist die Kategorie der
Konnektoren zu nennen. Sie verbinden Elemente
eines Textes ab Satzgröße (‚transphrastische
Funktion‘) und tragen dadurch zu dessen Kohärenz
bei. In der Kategorie werden Einheiten
verschiedener Wortarten mit gemeinsamer
syntaktischer bzw. Diskursfunktion
zusammengefasst. Es gehören hierzu die folgende
Konnektoren: tak, a, bo, więc, potem, dlatego, po
pierwsze, w końcu....
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta













Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale):
1 P: a podoba ci się ↑
2 D4: ja ja o bolku i lolku i oo/ karalgowy
3 D1: a fcoraj leciała danka i janka na dobranoc
4 P: tak
5 D1: jesce a jesce
6 D6: a to dżewo łaziło
7
P: a czy żeczywiście dżewo może chodzić ↑
8
D: niee:
9
P: a jak to jest?
10 D3: bo bo bo on ta fsed do tygo dżewa i tam zrobił tako
dziura
11 i un tam i un tam i wlecioł niee? I potym
12 D6: i i wlecioł/ do ty dziury (MAZUR 1986:37)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale
bei Sprecherwechsel, d. h. turn-taking ):
1
Ur.: (…)
2
PJ: dyrektor naczelny
3
Ur: bo ja sie dzisiej s tym spotkałam zachodze do pracy
sobie i normalnie jak wpierf co godzine (...) ja byłam na urlopie
po urlopie dopiero jestem rano pierszy ras
4
PJ: no więc właśnie
5
Ur: no bo pszecież w sierpniu poszłam na urlop
6
PJ: i teras co puł godziny
7
Ur: ale to jest kłopot (...) ale jakoź mi sie dziź dziwnie to
wydawało jo mówie teroz bende na kartce
8
PJ: ale można w zasadzie wie pani niech sobie pani do
nich zadzwoni i niech im pani powie (...) (MAZUR 1986: 38)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta











Beispiel von alltagssprachlichen Dialogen (Eröffnungssignale
bei thematischem Wechsel, Frage-Antwort-Sequenzen):
1 P.: a obiady kto gotuje?
2 D1: babcia
3 P.: bapcia / a mamusia co jeszcze robi?
4 D1 : pracuje
5 P: a w jaki sposup ty pomagasz sfojej bapci i mamusi?
6 D1 : ja pomywam mamusi
7 P: tak? / co jeszcze?
8 D1 : taleze
9 P: a czym sie bawisz?
10 D1 : samochodym (MAZUR 1986: 38)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

05.12.06 - Die grammatischen Funktionswörter

Zu den grammatischen Funktionswörtern
gehören solche Wortarten, die keine eigene
lexikalische (referentielle bzw. signifikative)
Bedeutung besitzen (Synsemantika) und deren
grammatische (syntaktische, relationale) Bedeutung
erst durch ihre Beziehung zu anderen Wortarten im
Syntagma oder Satz erschließbar ist.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Präpositionen (przyimki):
Von lat. prä- ‚vor‘, ‚voran‘ + ponere = „setzen,
stellen, legen“, auch Verhältniswörter genannt,
drücken Verhältnisse bzw. Beziehungen zwischen
Personen, Gegenständen und/oder Sachverhalten
aus. In flektierenden Sprachen wie dem Polnischen
oder Deutschen gehören sie zu den nicht
flektierbaren Wortarten (d. h. sie sind im
wesentlichen unveränderlich), sie verlangen aber
einen bestimmten Kasus (Fall). Hierbei können
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






Lokale, temporale, kausale, konzessive und andere
Verhältnisse ausgedrückt werden.
Präpositionen stehen meist vor dem durch sie
regierten Ausdruck, manchmal auch danach
(Postpositionen):
Beispiel einer Präposition:
Sie sitzt vor ihrer Tochter im Zug
Beispiel für eine Postposition:
Sie sitzt ihrer Tochter gegenüber
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Die durch Präpositionen bezeichneten Verhältnisse
Örtlich: (lokale Präpositionen)




zur Angabe des Herkunftsortes (woher?): ab, aus, von mit Dativ
zur Angabe des Ortes (wo?): an, auf, außer, bei, gegenüber,
hinter, in, neben, über, unter, vor, zwischen mit Dativ, außerhalb,
diesseits, inmitten, innerhalb, jenseits, längs, oberhalb,
unterhalb, unweit mit Genitiv, entlang, um mit Akkusativ
zur Angabe der Zielrichtung und des Zielortes (wohin?) an, auf,
bis, durch, gegen, hinter, in, neben, über, unter, vor, zwischen
mit Akkusativ, nach, zu mit Dativ
Beispiele:



ich stelle die Milch in den Kühlschrank – die Milch steht in dem (=
im) Kühlschrank
das Auto fährt auf der Autobahn – das Auto fährt auf die Autobahn
der Park liegt inmitten der Stadt
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







Zeitlich: (temporale Präpositionen)
zur Angabe des Zeitpunkts: ab, bei, mit, nach, von, vor, zu, zwischen mit
Dativ, bis, gegen mit Akkusativ
zur Angabe des Zeitpunkts, des Tages oder der Tageszeit: an mit Dativ
zur Angabe des Zeitpunkts, der Jahreszeit und des Monats: in mit Dativ
zur Angabe des Zeitpunkts und der Uhrzeit: um mit Akkusativ
zur Angabe der Zeitdauer: auf, bei, binnen, in, seit mit Dativ, durch, für, über
mit Akkusativ, außerhalb, innerhalb, während, zeit mit Genitiv
Beispiele:






am Sonntag
vor der Party
während des Essens (Es gibt ein „Davor“ und ein „Danach“)
zeit seines Lebens (Es gibt kein „Davor“ oder „Danach“)
in zwei Stunden
gegen Abend
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Begründend: (kausale Präpositionen im
weiteren Sinn)
angesichts, anlässlich, auf, aus, behufs (alt),
bei, betreffs, bezüglich, dank, durch, für,
gemäß, halber, infolge, kraft, laut, mangels,
mit, mittels[t], nach, ob (alt), seitens, trotz,
über, um, um - willen, unbeschadet,
ungeachtet, unter, vermittels[t], vermöge,
von, vor, wegen, zu, zufolgen, zwecks
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta











Unterteilung:
kausal im engeren Sinn/konsekutiv: Er konnte infolge eines
Autounfalls nicht rechtzeitig hier sein.
instrumental: Das Auto wurde durch einen Unfall beschädigt.
konditional: Unter den gegebenen Umständen konnte er nicht
rechtzeitig eintreffen.
konzessiv: Trotz des Unfalls bemühte er sich rechtzeitig zu kommen.
final: Er fuhr zur Einhaltung seines Termins mit dem Taxi.
Beispiele:
aufgrund dieses Sachverhalts (instrumental)
angesichts seiner Schulden (konditional)
anlässlich meines Geburtstages
trotz des schlechten Wetters (konzessiv)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Modal (modale Präpositionen)
abzüglich, auf, aus, ausschließlich, außer, bei, bis, an, bis auf,
bis zu, einschließlich, entgegen, exklusive, für, gegen,
gegenüber, in, inklusive, mit, mitsamt, nebst, ohne, samt,
sonder (alt), [an]statt, unter, von, wider, zu, zuwider, zuzüglich
Unterteilung:






Art und Weise: Dieser Artikel ist auf Deutsch geschrieben.
Grad, Maß: Wikipedia ist in hohem Maße zu loben.
Beschaffenheit: Der Einband ist aus Leder.
Erweiterung: Verkaufspreis zuzüglich Versandkosten wurde
verrechnet.
Gegensatz: Gegenüber der Vergangenheit wird heute weniger
gelesen.
Fehlendes: Die Jugend surft im Internet statt ein Buch zu lesen.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Beispiele:







mit Disziplin (Vorsicht: mit einem Hammer ist
instrumental)
auf englisch (Vorsicht: auf dem Tisch ist lokal)
Anmerkung: Viele Präpositionen
bezeichnen mehrere Verhältnisse!
etwas aus dem Kühlschrank nehmen (lokal)
ein Tisch aus Holz (modal)
etwas aus Furcht tun (kausal)
Manchmal kann man die Präpositionen nicht
auf diese vier Gruppen zurückführen.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





Rektion nach Präpositionen [Bearbeiten]
Präpositionen treten mit einem bestimmten Kasus (Fall) auf.
Den Dativ regieren die Präpositionen aus, bei, entgegen,
gegenüber, gemäß, mit, (mit)samt, nach, seit, von, zu, zuliebe.
Den Akkusativ regieren die Präpositonen: à, bis, durch, für,
gegen, je, ohne, per, pro, um, wider. Eine große Gruppe von
Präpositionen, davon viele aus der Schrift- und
Verwaltungssprache, regiert den Genitiv: angesichts,
abzüglich, außerhalb, bezüglich, diesseits, einschließlich,
halber, infolge, inmitten, jenseits, kraft, oberhalb, seitens, um
... willen, ungeachtet, unterhalb, unweit
Die Präpositionen (an)statt, innerhalb, längs, laut, mittels trotz,
während, wegen, zugunsten regieren in der Schriftsprache
den Genitiv. In der gesprochenen Sprache wird oft der Dativ
verwendet.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Bei der Gruppe der lokalen Präpositionen an, auf, hinter, in,
neben, über, unter, vor und zwischen muss zwischen Dativ
und Akkusativ gewählt werden. Der Dativ steht, wenn
Präposition und Nomengruppe einen Ort angeben. Bsp: Er
sitzt im Wohnzimmer am Fenster und beobachtet die Leute
auf der Straße. Der Akkusativ steht, wenn eine Zielrichtung
und ein Zielort bezeichnet werden. Bsp: Er geht ins
Wohnzimmer, setzt sich ans Fenster und schaut auf die
Straße. Diese Präpositionen werden auch
Wechselpräpositionen genannt.
Bei relativ festen Verbindungen von Verben mit bestimmten
Präpositionen aus der Gruppe der Wechselpräpositionen kann
der zu verwendende Kasus jedoch nicht logisch erschlossen
werden und hängt von der jeweiligen Verbindung ab.
Verbindungen aus Präposition und bestimmtem Artikel (zum,
fürs, im) nennt man Kontraktionen.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









Präpositionen und Konjunktionen [Bearbeiten]
Verhältnisse, die durch Präpositionen mit Nomengruppen
bezeichnet werden, können manchmal auch durch
Konjunktionen und einen Nebensatz ausgedrückt werden.
Bsp: Bei Nässe bitte langsam fahren! Wenn es nass ist, bitte
langsam fahren!
Verhältnis
Präposition
Konjunktion
Final
Kausal
Konditional
Konzessiv
Temporal
zu
wegen
bei
trotz
vor
nach
damit
weil, da
wenn, falls
obwohl
bevor
nachdem
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Przyimek
Z Wikipedii
Skocz do: nawigacji, szukaj
Przyimek (łac. praepositio) – nieodmienna
część mowy, która łączy się z wyrazem i
nadaje mu inny sens; np. rzeczownik stół
tworzy z przyimkami wiele zestawień: na
stole, o stole, za stołem, obok stołu, po
stole, pod stołem, zza stołu, koło stołu, przy
stole, ponad stołem, od stołu, ku stołowi.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Przyimek w połączeniu z
rzeczownikiem, przymiotnikiem,
liczebnikiem tworzy wyrażenie
przyimkowe, np. z nudów, ze strachu,
sklep z obuwiem, zeszyt w kratkę, z
piętnaście, ze sto, z milion.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Przyimki dzieli się na:
przyimki proste – np. z, do, na, bez...
przyimki złożone (piszemy, jak
słyszymy) – np. znad, poza, zza....
wyrażenia przyimkowe – np. na ogół,
zawczasu, po prostu.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Przyimek określa położenie w
przestrzeni nad, zza, z, obok, za, z
przodu ...


To jest tylko zalążek
artykułu związanego z językoznawstwem.
Jeśli możesz, rozbuduj go.
Źródło:
"http://pl.wikipedia.org/wiki/Przyimek"
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



PRZYIMKI (Präpositionen)
Przyimki są nieodmienną częścią
mowy (wyrazami niesamodzielnymi) i
występują w segmencie z
rzeczownikiem lub zaimkiem. Łącza
się z określonym przypadkiem
rzeczownika lub zaimka.
Przykłady
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Vor dem Essen muss ich mit dem Hund spazieren
gehen Die Postkarte aus Paris ist für unsere
Sekretärin.
Jest też liczna grupa czasowników, rzeczowników i
przysłówków wymagajacych po sobie zastosowania
konkretnego przyimka.
Martin denkt an die Kontrollarbeit (an die Freundin).
Ich erkundige mich nach dem Weg zum Hotel (nach
dem Preis des Computers). Ich entschuldige mich
bei dem Lehrer für die Verspätung. Ich bin böse auf
meinen Chef (Lehrer, Hund). Martin ist an dem Auto
interessiert. Der Kampf gegen die Krankheit bringt
den ersten Erfolg.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta












Z dopełniaczem (Genitivem) łączą się następujące przyimki:
dworca. Am Mitwoch komme ich zu dir (zum Arzt). W środę przyjdę
do ciebie (do lekarza).
Uwaga Istnieje kilka zwrotów z zastosowaniem zu.
Ich bin zu Hause. Er kommt heute zu Besuch. Ich gehe zu Fuß. Das
Projekt ist zu Ende. Zum Frühstück esse ich wenig.
Z biernikiem (Akkusativem) łączą się przyimki takie jak:
durch
przez
für dla; za; na
ohne bez
um o
gegen, wider wobec; na; przeciw
bis do
entlang wzdłuż
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Przykłady
Die Mutter schaute durch das Fenster. Mama patrzyła przez
okno. Der Zug fährt durch den Tunnel. Pociąg jedzie
(przejeżdza) przez tunel. Zum Rathaus müssen Sie diese
Straße entlang gehen. Do ratusza musi Pan/Pani iść tą ulicą
(prosto). Ich gebe oft eine Spende für das Rote Kreuz. Daję
często datek na Czerwony Krzyż. Martin hat schon für alles
bezahlt. Marcin zapłacił już za wszystko. Die Blumen sind für
unsere Deutschlehrerin. Te kwiaty są dla naszej nauczycielki
od niemieckiego. Ich bin gegen das Rauchen. Jestem
przeciwny paleniu. Das Auto fuhr gegen die Wand. Samochód
wjechał na ścianę (uderzył w ścianę). Diese Tabletten sind
gegen Halsschmerzen. Te tabletki są na ból gardła. Ohne
Deutschkenntnisse kannst du niemals Chefsekretärin werden.
Bez znajomości niemieckiego nie możesz zostać kierowniczką
sekretariatu.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Die Studenten sitzen um ihren Professor
(herum) und diskutieren. Studenci siedzą
wokół profesora i dyskutują.
Przyimki występujące z celownikiem
(Dativ) i biernikiem (Akkusativ)
Omówimy teraz grupę przyimków, które
łączą się z celownikiem i z biernikiem.
Bardzo ważne jest w tym przypadku pytanie.
Na pytanie: wo? (gdzie?) lub wann?
(kiedy?) stosujemy łączliwość przyimka z
celownikiem (Dativ).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Die Mutter ist in der Küche. Mama jest
w kuchni. Ich bin noch im Institut.
Jestem jeszcze w instytucie. Unsere
Tante kommt am Freitag. Nasza ciocia
przyjedzie w piątek. Na pytanie:
wohin? (dokąd?) stosujemy łączliwość
z biernikiem (Akkusativ). Wir gehen
(fahren) an den See. Idziemy
(jedziemy) nad jezioro.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Uwaga! Dla Polaków uczących się jezyka niemieckiego jest to
bardzo kłopotliwa sytuacja (ponadto zastosowanie przyimków an i
auf).
Do grupy tej należą następujące przyimki:
an na; przy; do
auf na
hinter
za
an w; do
neben
obok
nter
pod
über
nad
vor przed
zwischen
między

Przykłady










[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wir sitzen am Tisch und essen.
Siedzimy przy stole i jemy. Ich muss
noch zwei Stühle an den Tisch stellen.
Muszę przystawić jeszcze dwa krzesła
do stołu. Die Torte steht auf dem Tisch.
Tort stoi na stole. Meine Tante hat die
Torte auf den Tisch gestellt.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Moja ciocia postawiła tort na stół (na stole). Hinter dem Haus
liegt ein kleiner Obstgarten. Za domem jest (leży) mały sad.
Wir sitzen im Konzert. Siedzimy na koncercie. Wir gehen
heute ins Konzert. Dzisiaj idziemy na koncert. Mein Auto steht
neben dem roten Fiat. Mój samochód stoi obok (przy)
czerwonego fiata. Der Hund Bello liegt unter dem Tisch. Pies
Bello leży pod stołem. Über dem Restaurant liegt eine
Nachtbar. Nad restauracją znajduje się bar nocny. Vor dem
Hotel stehen viele neue Autos. Przed hotelem stoi viele
nowych samochodów. Zwischen dem Hotel und der Apotheke
liegt eine gute Konditorei. Pomiędzy hotelem i apteką znajduje
się dobra cukiernia.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Po czasownikach takich jak: stellen (stawiać), legen
(kłaść), czy sich setzen (siadać) hängen (wieszac),
stecken (wkładać) zawsze stawiamy biernik.
Ich habe meine Jacke in den Kleiderschrank
gehängt. Powiesiłem kurtkę do szafy (ubraniowej).
Milch und Mineralwasser habe ich in den
Kühlschrank gestellt. Mleko i wodę wstawiłem do
lodówki. Den kleinen Tisch habe ich auf den Balkon
gebracht (gestellt). Stolik wyniosłem na balkon. Der
Hausmeister stellt die Leiter an die Wand. Dozorca
przystawia drabinę do ściany. Pytanie do zdań, w
których przyimki te łączą się z biernikiem, tworzymy
zawsze za pomocą zaimka pytającego wohin.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Przykłady:
Peter legt das Buch auf den Tisch. Piotr kładzie
książkę na stół. Wohin legt er das Buch? Gdzie
(Dokąd) kładzie książkę?
W sytuacji, kiedy opisujemy położenie osoby
(obiektu) to przyimki te łączą się z celownikiem. Po
czasownikach typu: stehen (stać), liegen (leżeć),
sitzen (siedzieć), stecken (tkwić), hängen (wisieć)
zawsze stawiamy celownik, a pytanie do takiego
zdania tworzymy za pomocą zaimka pytającego
wo?.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Przykłady:
Das Wörterbuch liegt auf dem Tisch.
Słownik leży na stole. Wo liegt das
Wörterbuch? Gdzie leży słownik? Meine
Jacke hängt im Schrank. Moja kurtka wisi w
szafie. Wo hängt meine Jacke? Der
Autoschlüsssel steckt im Schloss. Klucz od
samochodu tkwi (utkwił) w zamku. Wo
steckt der Autoschlüssel?
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Uwaga! Oto lista trudniejsyzch połączeń.
Ich schreibe deine neue Adresse in meinen
Kalender. Wpiszę twój nowy adres do
kalendarzyka. Der Lehrer schreibt die Beispiele an
die Tafel. Nauczyciel wypisuje przykłady na tablicy.
Ich schreibe diese Nachricht an meinen Chef. Piszę
(napiszę) wiadomość do szefa. Den neuen
Kalender habe ich an die Wand gehängt. Nowy
kalendarz powiesiłem (am) na scianę. Er hängt
links an der Wand (Tür). On wisi po lewej na ścianie
(na drzwiach).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Ich habe mich an den Schreibtisch gesetzt und
arbeite am Computer. Usiadłem za biurkiem (przy
biurku) i pracuję przy komputerze. Mein Bruder
kann sich nicht an das Essen in Frankreich
gewöhnen. Mój brat nie może przyzwyczaić się do
jedzenia we francji. Meine Schwester steht am
Fenster und schaut auf die Straße. Moja siostra stoi
przy oknie i patrzy na ulicę. Das Paket muss sofort
an die Firma geschickt werden. Ta paczka musi być
natychmiast wysłana (odesłana) do tej firmy. Wir
sitzen auf der Terrasse (auf dem
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Balkon) und warten auf den Kaffee. Siedzimy na tarasie i
czekamy na kawę. Wir rechnen auf deine Hilfe. Liczymy na
twoją pomoc. Zwei polnische Minister haben an der Sitzung
(am Seminar) teilgenommen. Dwóch polskich ministrów wzięło
udział w posiedzeniu (w seminarium). Mit dem Problem wende
ich mich an meinen Deutschlehrer. Z tym problemem zwrócę
się do mojego nauczyciela od niemieckiego. Ich konzentriere
mich auf die Deutschprüfung. Koncentruję się na egzamin z
niemieckiego. Ich habe auf die Portion Eis verzichtet.
Zrezygnowałem z tej porcji lodów. An der Straßenkreuzung
achten viele Schulkinder nicht auf die Ampel. Na tym
skrzyżowaniu wielu uczniów nie zraca uwagi na sygnalizację.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wir haben uns auf die Prüfung lange vorbereitet.
Do tego egzaminu (na ten egzamin)
przygowaliliśmy się długo. Der Professor hat einen
großen Einfluss auf die Entscheidung der
Kommission. Profesor ma duży wpływ na dezycję
komisji. Unser Projekt hat einen guten Eindruck auf
unseren Professor gemacht. Nasz projekt zrobił
dobre wrażenie na profesora (profesorze). Ich habe
die Verantwortung (die Schuld) auf mich
genommen. Odpowiedzialność (winę) wziąlem na
siebie. Martin wohnt in der Mozartstraße. Marcin
mieszka na ulicy Mocarta.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Die Kinder spielen oft auf der Straße. Dzieci bawią
się często na ulicy. Das Rathaus steht auf dem
Marktplatz. Ratusz stoi na rynku (pośrodku). Das
Rathaus (die Bank, die Apotheke) steht am
Marktplatz. Ratusz (bank, apteka) znajduje się w
rynku (w pierzeji). Wir diskutieren (sprechen) oft
über polnische Wirtschaft. Dyskutujemy
(rozmawiamy) często o polskiej gospodarce. Die
alte Dame geht langsam über die Straße. Ta
starsza pani przechodzi powoli przez ulicę.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Ich wollte mich über die Verbindung nach
Berlin informieren. Chciełem się
poinformować o połączeniu do Berlina. Wir
schreiben eine Seminararbeit über die
Umweltverschmutzung. Piszemy pracę
seminaryjną o zanieczyszczeniu
srodowiska. Was denkst du über die
Leistung der polnischen
Basketballmannschaft? Co sądzisz o
wynikach (osiągnięciach) polskiej drużyny
koszykarzy?
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Systematische Übersicht über die
polnischen Präpositionen

1) Temporale Präpositionen

o, przed, po, od, do, przez, na, w, za, z
Beispiele:
Die Präposition o wird in Präpositionalgruppen (Akkusativ
oder Lokativ) gebraucht, um Zeitangaben zu lokalisieren
o czwartej godzinie ‚um vier Uhr‘
o wpół do piątej
‚um 4:30“
o kwadrans na siódmą ‚um viertel nach sechs‘
o trzy (kwadranse) na szóstą ‚um dreiviertel sechs‘
o północy ‚um Mitternacht‘







[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







po, przed
Die Präposition po wird mit Lokativ in nachzeitigen
zeitlichen Lokalangaben gebraucht:
Teraz jest pięć po piątej ‚Jetzt ist es nach fünf‘
Po godzinie wszystko się uspokoiło ‚Nach einer
Stunde wurde es ruhig‘
Już po zimie ‚Der Winter ist vorüber‘
Po trzech latach dowiedział się o wszystkim
‚Nach drei Jahren hat er alles erfahren‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






Die Präposition przed regiert den Instrumental in
Zeitangaben; dabei wird Vorzeitigkeit ausgedrückt:
Musimy być w szkole przed ósmą
„Wir müssen in der Schule vor acht sein“
Przed południem było gorąco
„Vor dem Mittag war es heiß“
To było przed laty „Das war vor Jahren“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









od - do Die beiden Präpositionen regieren den Genitiv und
bezeichnen die zeitliche Erstreckung ‚von – bis‘:
Byłem w biurze od godziny dziewiątej do czwartej
‚Ich war im Büro von neun bis vier‘
oder einfach den Beginn oder das Ende einer zeitlichen
Begrenzung:
Od samego rana panuje ruch na ulicy
‚Von aller Gottesfrühe herrschte auf der Straße Verkehr“
Od godziny jestem tu
‚Seit einer Stunde bin ich (schon) hier‘
Raz do roku widuję się z nią ‚Ich sehe sie einmal im Jahr‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




przez - die Präposition przez regiert den
Akkusativ und drückt in zeitlichen Angaben
die Zeitdauer aus
Przez tysiąc lat istnieje Polska
„Über mehr als tausend Jahre existiert
schon Polen”
Pełnił on tę funkcję przez
[przez:prep:acc:nwok] wiele lat,
…(IPIPAN)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




sobie sprawy, jak Husak przez
[przez:prep:acc:nwok] te dwadzieścia lat rządził.
UNESCO, nie zgadzały się przez
[przez:prep:acc:nwok] parę lat odwiesić jej zarządu
Mieszkał przez [przez:prep:acc:nwok] pięć lat w
Moskwie.
Aśka w jeden dzień zarabia więcej niż ty przez
[przez:prep:acc:nwok] miesiąc!
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


nie zakładał pasieki, siedząc w stajni, a ja przez
[przez:prep:acc:nwok] parę lat byłem pszczelarzem
Rany koguta! – złapał się za głowę i przez
[przez:prep:acc:nwok] chwilę wodził wzrokiem po
sali
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


na - die Präposition na regiert den
Akkusativ und drückt in zeitlicher
Funktion die Bedeutung ‚in der Zeit
von‘: na wiosnę über den Frühling oder
die ‚Dauer‘: Przyjechał do Ameryki na
miesiąc
‚Er kam nach Amerika für einen Monat‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







Zapasów wystarczyło na pięć dni
‚Die Vorräte reichten für fünf Tage‘
w – die Präposition wird in Lokativ oder
Akkusativ gebraucht:
w sobotę będziemy w domu
‚am Samstag werden wir zu Hause sein‘
w niedzielę byliśmy w kościele
‚wir waren in der Kirche am Sonntag‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta










Die Präposition w regiert den Kasus Lokativ zur Bezeichnung
einer größeren zeitlichen Ausdehnung:
w lecie ‚im Sommer‘
w jesieni ‚im Herbst‘
w zimie ‚im Winter‘
aber: na wiosnę ‚im Frühling‘
W lipcu będziemy na wakacjach w Kanadzie
‚Im Juli werden wir Urlaub in Kanada machen‘
W tym roku nic się nie stało
‚In diesem Jahr ist nichts passiert‘
To było w nocy ‚Das passierte in der Nacht‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




In Verbindung mit w + Akkusativ:
Zeiterstreckung über eine bestimmte Dauer:
W jeden rok to zrobił „Er hat es in einem Jahr
gemacht”
około + Genitiv – die Präposition: ungefähre
Dauer/Zeitspanne
To trwało około pięciu lat. „Es dauerte ca. fünf
Jahre“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






za + Akkusativ oder Genitiv
za + Akkusativ: Zeitspanne eines Ereignisverbs in die Zukunft
reichend, in der etwas stattgefunden haben wird (mit perf.
Aspekt):
Za rok on przyjedzie spowrotem „In einem Jahr kommt er
zurück, wird er zurück sein“
za + Genitiv: historisches Ereignis, auf das Bezug genommen
wird
To było za króla Jana Sobieskiego „Das war während der
Regierungszeit von Jan Sobieski“
Za panowania Zygmunta Augusta „Während der Herrschaft
von Sigismund August“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




z + Genitiv: Beginn eines Zeitabschnitt
To trwa już z wiosny „Das dauert schon seit dem
Frühling“
z + Akkusativ: ungefährer Zeitabschnitt
Nie widzieliśmy się z rok czasu „Wir haben uns seit
ungefähr einem Jahr nicht gesehen“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





2) Lokale Präpositionen
(1) Bewegung von einem Ort weg
+ Genitiv: sprzed, zza, znad, spod, z, zzewnątrz,
zwewnątrz
sprzed + Genitiv
zabrać krzesło sprzed biurka „den Stuhl
wegnehmen vorne vor dem Schreibtisch”
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









zza „von hinten“
nie widać go było zza drzew
„Er war nicht zu sehen hinter den Bäumen“
znad „von über“
znad rzeki przyleciały kaczki
„Über dem Fluss kamen die Enten angeflogen“
spod „von unten“
spod ciężkich powiek spozierały smutne oczy
„Von unterhalb der traurigen Augenlider schauten
traurige Augen“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







z „von her, aus heraus“
Idę z kina „ich komme aus dem Kino“
On przyszedł ze szkoły „er kam aus der Schule“
In der Bedeutung „aus (dem Haus/Wohnung) einer
Person“ wird die Präposition od + Genitiv
gebraucht:
Idziemy od kolegi nicht * Idziemy z kolegi
„Wir kommen gerade von unserem Kollegen“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






zzewnątrz „von außen her”
Zzewnątrz domu zagłądały do środka gałęzie
„von außerhalb des Hauses (wörtl. schauten)
wuchsen in die Mitte des Hauses Zweige“
zwewnątrz „von innen her“
Zwewnątrz pokoju nic nie było widać
„Von innen des Raums konnte man nichts sehen“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

(2) Bewegung in den Raum hinein

w, na, za, przed, pod, nad, między, do, ku
(a) Bewegung in den Raum hinein nach
bestimmten Verben der Bewegung + Akkusativ
(b) Bewegung im Raum + Lokativ oder Instrumental


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

(a) Bewegung in den Raum hinein nach bestimmten Verben
der Bewegung + Akkusativ

w : lecieć w dół „herunter fallen“
patrzeć w oczy „in die Augen schauen“
na: wyłożyć na stół „auf den Tisch stellen“
jechać na Krym „auf die Krim fahren“
za: schować się za dom „sich hinter das Haus verstecken“
przed: postawić krzesło przed biurko „den Sessel vor den
Schreibtisch stellen“
pod: postawić buty pod stół „die Schuhe unter den Tisch
stellen“
nad: zawiesić lampkę nad stół „die Lampe über den Tisch
hängen“
między: wsunąć krzesło między dwa stoły „den Sessel zwischen
zwei Tische stellen“








[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





(b) Seltener stehen Verben der Bewegung mit den
Präpositionen pod, nad + Instrumental bzw. na +
Lokativ zur Bezeichnung der Bewegung zu etwas
hin:
postawić lampę pod stołem (Instrumental)
zawiesić lampę nad stołem (Instrumental)
położyć książkę na stole (Lokativ)
jako patolog, przebadał go pod
[pod:prep:inst:nwok] mikroskopem, uznał, że
(IPIPAN)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







Do
Die Präposition do regiert den Genitiv und bezeichnet
Richtung oder gerichtete Bewegung:
Podszedł do biurka „Er ging zum Schreibtisch“
Pojechał do Lublina „Er fuhr nach Lublin“
Ku
Die Präposition k (ku) regiert den Dativ und wird oft in
Verbindung mit personeller Referenz und meist mit
Pronomina gebraucht:
Zwrócił się ku nim w ważnej sprawie „Er wendete sich an
sie in einer wichtigen Angelegenheit“
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Wenn die Präposition ku in Verbindung mit einem
monosyllabischen (= klitischen, unbetonten)
Pronomen auftritt, wird der Akzent auf diese
Präposition (vor) verlagert:
ku mnie > kú mnie
ku niej > kú niej
ku nim > kú nim
// aber: ku tóbie, ku niému
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Dass die Präposition ku vor allem in finaler
Funktion in anderen Verbindungen im Polnischen
auftritt, zeigen die folgenden Belege aus dem
Textkorpus IPIPAN:


fundacji dumał odpłatnie o duchu ku [ku:prep:dat] pośmiertnej
chwale jego przyjaciela Jasnego (Ziel/Zweck)
Pisaliśmy więc ulotnie i ku [ku:prep:dat] pokrzepieniu serc, z
gazem (Ziel/Zweck)
Natomiast, ku [ku:prep:dat] memu zdziwieniu, zjawił się …

Wzniesiono pamiątkowy kamień ku [ku:prep:dat] ich czci.

[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






(3) Präpositionen, die einen Ort oder eine
Bewegung im Raum ausdrücken
(a) Präpositionen + Genitiv: u, koło, w pobliżu,
niedaleko, naokoło, wzdłuż, wśród, pośród,
wpoprzek, wewnątrz, zewnątrz, naprzeciw, blisko.
u „in der Nähe von, bei“
U jej okna rosną kwiaty „An ihrem Fenster wachsen
Blumen“
On u niej mieszka „Er wohnt mit ihr (wörtl. bei ihr)“
W końcu jego pułki stanęły u [u:prep:gen] bram
stolicy, Kabulu.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







Koło „bei, an“
Auto stoi koło domu „das Auto steht am Haus”
Blisko „in der Nähe“
Było już blisko miasta
Będą mieszkali blisko [blisko:adv:pos] siebie.
Niedaleko „unweit“
w zasadzie nie sposób pokonać, ale który zabija
tylko niedaleko [niedaleko:adv:pos] jaskini. Nie
wiem,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





Nic się tu nie zmieniło. Widzisz te słupki niedaleko
[niedaleko:adv:pos] czołgu? To oznakowanie pola
unoszą mnie do krainy, od której jestem tu tak niedaleko
[niedaleko:adv:pos] , do Mezopotamii, do
za miastem, nie we wspaniałym różanym ogrodzie dwójki,
niedaleko [niedaleko:adv:pos] od sadzawki ze złotymi
rybkami
a przedtem mieszkańcy Sodomy i Gomory, a to tak niedaleko
[niedaleko:adv:pos] stąd... a
nieprawości, o której rozmyślam w czasie rekolekcji, jest
niedaleko [niedaleko:adv:pos] ode mnie, że ja
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

naokoło „herum”

Wszyscy się zebrali naokoło choinki
„Alle versammelten sich um die Tanne herum”
W istocie zaczęło padać, a po godzinie naokoło
[naokoło:prep:gen] pędzących sań wyrosła nieprzebyta
ściana
Otwarte drzwi naokoło [naokoło:prep:gen] holu ukazywały
wnętrza pokoi,
Pozostało tylko bezradnie zacisnąć pięści pod płachtą,
zwisającą naokoło [naokoło:prep:gen] fotela jak serweta.




[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

wzdłuż „entlang”

czyli New York – zaśmiał się. – Granica biegnie wzdłuż
[wzdłuż:prep:gen] Rzeki Świętego Wawrzyńca i Indianie
Gdyśmy szli wzdłuż [wzdłuż:prep:gen] zatoki, Andrzej zwrócił
mi
A jak jeszcze wykupię od Farmera to – przesunął ręką wzdłuż
[wzdłuż:prep:gen] brzegu – to już będę
Patrzyła na niego przez chwilę, po czym przedefilowała
spokojnie wzdłuż [wzdłuż:prep:gen] linii bocznej i stanęła po
Nie odpowiedział. Ujął ją pod łokieć i poprowadził wzdłuż
[wzdłuż:prep:gen] ogrodzenia. Zaskoczona, milczała




[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

wśród „mitten, inmitten, unter“

Takiego wyjca wśród [wśród:prep:gen] ludzi jeszcze nie
widział.
W tej „Jaskini Pirata”, wśród [wśród:prep:gen] głośno
mówiących Kanadyjczyków, żadnego
Rodzina Eugeniusza Chruścickiego, popularnego wśród
[wśród:prep:gen] starszej Polonii artysty uprawiającego
malarstwo
Jej suknia wyróżniała się wśród [wśród:prep:gen] kreacji pań
Z natury samotnik. Najlepiej czuł się na farmie wśród




[wśród:prep:gen] lasów i łąk, które
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

pośród „mitten, inmitten, unter“

po wszystkim skorzysta z okazji i zgwałci ją gdzieś pośród
[pośród:prep:gen] ruin,
ale była na efektownie, płonął inny pojazd, zaskoczony przez
zagon ognia pośród [pośród:prep:gen] rumowiska stalowych
konstrukcji.
– za darmo – uśmiechnęła się lekko Aisza – to nie pośród
[pośród:prep:gen] byłych prostytutek.
Nie daj uszczuplona drużyna piechoty. Niepozorna gruntówka
wiła się tak finezyjnie pośród [pośród:prep:gen] lasów
pogranicza, że każdy
zamiłowaniami, a mniemał, że przeminą one i zatoną pośród
[pośród:prep:gen] ścisłych, specjalnych studiów zawodowych




[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





wpoprzek „über, hinüber“
Nie wolno było przejść wpoprzek ulicy
„Es war nicht erlaubt, über die Straße zu gehen“
(Zagorska-Brooks. Polish Reference Grammar
1975: 341)
kein Beleg in IPIPAN-Korpus!
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Wewnątrz „innen, drinnen”
– Zmarszczyła czoło, oglądając coś, co połyskiwało
wewnątrz [wewnątrz:prep:gen] torby i czego
ostatecznie nie
Akcja oddechowa prowadzona była za pomocą
zmian ujemnych ciśnień wewnątrz
[wewnątrz:prep:gen] komory, które wytwarzał moduł
Ciśnienie panujące wewnątrz [wewnątrz:prep:gen]
sztucznej klatki piersiowej w czasie
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






Zewnątrz „outside” kommt meist in der
Verbindung z zewnątrz/na zewnątrz vor:
To mimo wszystko fatalnie wygląda dla kogoś z zewnątrz
[zewnątrz:qub] . Gapiła się na mnie
wyłącznie na mnie jako dyrektorze, a zatem naukowym na zewnątrz
[zewnątrz:qub] reprezentancie tego Archiwum, to
Narodów nie da się wytwarzać z zewnątrz [zewnątrz:qub] , ani też
naturalny ich
rozorała udo i nie sięgając biodra, wyszła na zewnątrz
[zewnątrz:qub] . Czerwieni było dużo,
Wątpił, by Dopierała trzymał wartę na zewnątrz
[zewnątrz:qub] , ale na wszelki wypadek
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






naprzeciw „entgegen” kommt entweder als Postposition
oder als Präposition vor:
Brak jest wówczas jakiejkolwiek próby wyjścia naprzeciw
[naprzeciw:prep:gen] , zrozumienia czy tym bardziej
fachowej informacji, aby dobrze go rozumieć i wyjść mu
naprzeciw [naprzeciw:qub] z życzliwą, ale także
//
Próbowałem dziś wpaść do znajomych, którzy mieszkają
naprzeciw [naprzeciw:prep:gen] pana premiera.
Potem posłała siedzącej naprzeciw [naprzeciw:prep:gen]
kobiecie jeden z najłagodniejszych uśmiechów
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta








(b) Präpositionen + Instrumental oder Akkusativ, die eine
lokale oder direktionale Relation im Raum bezeichnen:
między, pomiędzy, nad, ponad, pod, przed, za, poza
między „zwischen“ (Instrumental oder Akkusativ):
między stołem a oknem jest szafa
koryta stołeczni kupcy porozstawiali stragany między
[między:prep:inst] strumyczkami i kałużami,
koczownikom, wędrującym pustynnymi bezdrożami między
[między:prep:inst] Pamirem, Górami Sulejmańskimi i ,
a ich mięso rozdzielić między [między:prep:acc] lud i chociaż
w ten
w czarnych turbanach rozdzielali je między [między:prep:acc]
biedotę zebraną przed Błękitnym Meczetem
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






pomiędzy „untereinander“ (± belebt)
O tym już mówiono pomiędzy ludźmi
„darunter spricht man schon untereinander”
Reakcja pogańska - walki pomiędzy [pomiędzy:prep:inst]
zwolennikami starej religii i chrześcijaństwa
konsumpcji, żyli w zawieszeniu pomiędzy [pomiędzy:prep:inst]
surowymi obyczajami, tradycją i
czerwono zamalowane wielokąty, oznaczające zabudowę tego
miejsca, umieszczone pomiędzy [pomiędzy:prep:inst] trasą
nazwaną imieniem Prymasa Tysiąclecia
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Nad „über, oberhalb“

Praga leży nad Wełtawą
żurawie, pelikany i flamingi, które jesienią zwykły przelatywać
nad [nad:prep:inst:nwok] afgańskimi górami w drodze z
Ostatnim razem sięgnięto po nią przed siedemdziesięcioma
laty, gdy nad [nad:prep:inst:nwok] Kandaharem zawisła
śmiertelna groźba zarazy
Ulga przeważała nad [nad:prep:inst:nwok] poczuciem
bezsilności i upodlenia.
Siedział na skale wznoszącej się nad [nad:prep:inst:nwok]
drogą, nieruchomy, wpatrzony




[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






(c) Präpositionen mit Lokativ, die eine
Ruhelage oder Bewegung im Raum
bezeichnen: na, w
(1) na „auf einer flachen, offenen Fläche“
na platformie, na niebie, na rogu ulica, na stole, na oknie, na
ścianie, na polu, na ulicy, na placu
Belege IPIPAN:
Wystarczy postawić stopę na [na:prep:loc] drugim brzegu
rzeki, pozwolić ...
pola pszenicy, bawełny i kukurydzy, ryżowiska, trawa na
[na:prep:loc] łąkach, a nawet słoneczniki
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

(2) na : „Aktivitäten“

na koncercie, na wystawie, na wycieczce, na wojnie, na
fakultecie // w teatrze, w kościele // na nabożeństwie
wyniesienia go na tron emira i zanim zdradził, pełnił na
[na:prep:loc] jego dworze obowiązki wiceministra policji


(3) na: „unberührbare Naturphänomene“

na słońcu, na świeżym powietrzu

Dziecko było jeszcze wielkości pestki. Będzie
rosnąć i dojrzewać na [na:prep:loc] słońcu
[słońce:subst:sg:loc:n] , w szklarni rijadu
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

(4) na indiziert geographische Größen:

Na południu wąwóz podpełza prawie pod Kabul, na
[na:prep:loc] północy [północ:subst:sg:loc:f] i wschodzie
wtapia się w
W takich miejscach chowano - owszem, na [na:prep:loc]
zachodzie [zachód:subst:sg:loc:m3] Europy - dostojniejszych
zmarłych,
Jego partyzanci zawładnęli też przełęczami na [na:prep:loc]
wschodzie [wschód:subst:sg:loc:m3] i zachodzie, zamykając
praktycznie


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

(5) w/na bei Länderbezeichnungen:

w
syn kolejarza, urodził się na Kresach, zakochany w
[w:prep:loc:nwok] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] , mówi po
ukraińsku jak
Nikt w [w:prep:loc:nwok] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] nie
wie, kto i (2 Belege in IPIPAN Korpus)


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Na Ukrainie = 231 Belege in IPIPAN Korpus

w Karpatach Wsch., od źródeł Sanu do Łomnicy na
[na:prep:loc] Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] , na wsch.
granicząca
częściowo wyznają prawosławie; podstawowym źródłem
utrzymania B. na [na:prep:loc] Ukrainie
[ukraina:subst:sg:loc:f] jest uprawa zbóż oraz hodowla
Hannibala Lectera, tłumaczony traumą pożarcia
ukochanej siostry podczas głodu na [na:prep:loc]
Ukrainie [ukraina:subst:sg:loc:f] . Hannibal nie potrzebuje
takich


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






3) Finale Präpositionen
do, dla, po, na, o , ku
Wraz ze zbliżaniem się granicy narasta trudne do
[do:prep:gen] wytłumaczenia, lecz wyraźne przekonanie
nawzajem przebaczeniem, modlitwą, refleksją, radością i
podarkami dla [dla:prep:gen] upamiętnienia czasu, w którym
Nie po [po:prep:acc] to walczyliśmy tyle lat
a potem rozkopywały szczurze jamy, by wykraść zakopane na
[na:prep:acc] zimę ziarno. Wieśniacy,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









4) Modale Präpositionen der Art und Weise
(1) prez + Akkusativ (Art des Sprechens)
(2) z, ze + Genitiv (Materialbeschaffenheit)
(3) z + Instrumental (Kommitativ)
(4) o + Akkusativ (Maßangabe)
(5) po + Lokativ (Preisangaben)
(6) z + Genitiv (Thema)
(7) o + Lokativ (Quantität)
(8) na (Rechenart oder physische Beschaffenheit)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


5) Konditionale Präpositionen
7) Präpositionen und Kasus
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

A gdy na koniec zawołał: – Wesołych
[wesoły:adj:pl:gen:n:pos] świąt
[święto:subst:pl:gen:n] ! Wesołych
świąt wszystkim!

Ich wünsche Ihnen: Frohe
Weihnachten und einen guten Rutsch
ins Neue Jahr 2007 
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
09.01.07 - Konjunktionen (spójniki)

Spójnik

[Z Wikipedii]

Spójnik to nieodmienna część mowy.
Spójnikami są wyrazy łączące słowa, dwie
jednorodne części zdania lub wyrażenia.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



W języku polskim wyróżniamy
spójniki współrzędne (parataktyczne):
 łączne (a, i, też, także, albo, czyli, tudzież, jak
oto, mianowicie)
 rozłączne (albo, czy, lub)
 przeciwstawne (a, aczkolwiek, ale, jednak,
jednakże, lecz, wszakże)
 wynikowe (więc, toteż, zatem, dlatego, przeto)
spójniki podrzędne (hipotaktyczne): choć, żeby,
że, jeżeli
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Przy spójnikach współrzędnych:
przed łącznymi i rozłącznymi NIE
STOSUJEMY PRZECINKA, chyba że dany
spójnik się powtarza,
przed przeciwstawnymi i wynikowymi
STOSUJEMY PRZECINEK.
Problem stanowi spójnik "a", który może być
stosowany w dwóch funkcjach i od tego
zależy czy należy postawić przecinek, czy
też nie.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





Przed wszystkimi spójnikami podrzędnymi
ZAWSZE STOSUJEMY PRZECINEK
Związek, który zachodzi pomiędzy jednorodnymi
częściami zdania może być następujący: albo
tworzy między nimi pewną łączność, albo
wzajemnie je sobie przeciwstawia.
Przykład związku łącznego: Chłopcy i dziewczęta
wzięli się za ręce.
Przykład związku przeciwstawnego: Ona jest
zdolna, ale nie chce jej się uczyć.
Źródło: "http://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3jnik"
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

spójniki współrzędne (parataktyczne):
 łączne (a, i, też, także, albo, czyli, tudzież, jak
oto, mianowicie)

Beispiele:

a



W miastach jednak nikt nie chciał, a [a:conj] może nie
potrafił tak żyć.
krok w krok za gryzoniami, tropiły ich kryjówki, a
[a:conj] potem rozkopywały szczurze jamy, by
wykraść zakopane na zimę
resztki: rodzinne pamiątki, odzież, narzędzia rolnicze,
a [a:conj] nawet dachy domów, futryny drzwiowe i
okienne. Kiedy
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

i

że wyznacza ona nie tylko ramy przestrzenne, ale i [i:conj]
czasowe. Że ważąc się na tę podróż, wkraczam
rzeczywistość odmienną i niepojętą, w której
dotychczasowe kryteria logiczne i [i:conj] etyczne okazują
się zupełnie nieprzydatne.
a nie zostaje już nic z przekonania, że człowiek i [i:conj]
tylko on decyduje, dokąd i w jakim celu zmierza
przekonania, że człowiek i tylko on decyduje, dokąd i
[i:conj] w jakim celu zmierza. Stojąc na tamtym brzegu,



[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta





też vs. także
Nie potrafią też [też:qub] przewidzieć wszystkich skutków
swoich poczynań.
Zauważono też [też:qub] , że wędrowne ptaki zaczęły
omijać Afganistan. Dzikie kaczki -…
Nie potrafią też [też:qub] przewidzieć wszystkich skutków
swoich poczynań.
Ale choć został emirem, nie przestał też [też:qub] być
jednym z tysięcy zwykłych żołnierzy rewolucji.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




też vs. także
Z prośbami o pieniądze przybywali komendanci,
wojewodowie, a także [także:qub] prości kierowcy i
przewodnicy karawan ciężarówek, które utknęły na
Z tego, co mu donoszono z Kandaharu, także [także:qub]
emir Omar spędzał ostatnie dni przed wojną na
modlitwach i
Jakby przeczuwał, że śmierć wkrótce przyjdzie także
[także:qub] po niego.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

albo (łączne):

Innym Massud przypominał amerykańskiego barda
buntu Boba Dylana albo [albo:conj] Billy'ego Kida
(kiedyś zresztą mówiono o …)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



albo (rozłączne):
Amerykanie domagali się od niego, by im wydał albo
[albo:conj] przynajmniej przegnał z Afganistanu
saudyjskiego banitę Osamę ben Ladena,
Sam jeździł konno albo [albo:conj] na motocyklu.
Swojego ogrodnika zbeształ za to, że
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

czyli

Muszyński nazwał wprawdzie swoją katedrę Mater
omnium ecclesiarum Poloniae, czyli [czyli:conj] matką
wszystkich kościołów w Polsce, ale to oczywista
przesada
W owym grodzie zbudowano palatium, czyli [czyli:conj]
pałac tamtych pierwszych władców, do którego po
przyjeździe czeskiej
które można datować na drugą połowę jedenastego
wieku, czyli [czyli:conj] na czasy po zniszczeniu grodu
przez Brzetysława i jego żołnierzy


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

tudzież

Dobrzy są murarze i kamieniarze, tudzież [tudzież:qub]
prawnicy, ale poza tym nic nie umieją, tylko
Liczne użyte tu archiwalia, tudzież [tudzież:qub] przegląd
współczesnych podręczników szkolnych nadaje jej trwałą
wartość.
Związki metropolii litewskiej tudzież [tudzież:qub] unia
florencka w Wielkim Księstwie Litewskim w XV wieku (


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
jak oto

wystarczające, by się niczemu nie dziwić. Tymczasem, jak
[jak:conj] oto [oto:qub] właśnie zaczęło do mnie docierać, rzecz
wcale nie była

Wsie, fermy, folwarki okoliczne, jak [jak:conj] oto [oto:qub] :
Bellastar, Chiva, Rosel, Trayguerra, Tordelella
jeśli nie kościół? A nasza katedra za trzy takie jak [jak:conj]
oto [oto:qub] ów obstanie.
I to rzekłszy, wskazał na istotnie piątym dopiero roku, gdy już i
inne budowy, jak [jak:conj] oto [oto:qub] ; stajnie, obory,
kuchnie i łaźnie, były


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Mianowicie

Zaczynam pismo moje z ustępu środkowego listu Twego,
mianowicie [mianowicie:qub] przy odwiedzinach Matki.
Poprawianie czepeczka jest to symbol groźnej
śledztwie padło na niego podejrzenie o jeszcze jedno
morderstwo, mianowicie [mianowicie:qub] hrabiego
Tyszkiewicza, lekarza. [BPP] Jak widać

[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Wszystkie papiery wartościowe znajdujące się w tym
portfeliku, a mianowicie [mianowicie:qub] : [tu następuje
dokładna lista książeczek kredytowych i
oszczędnościowych
te walory są wyłącznie własnością mych kochanych
córek, a mianowicie [mianowicie:qub] Olgi i Izabeli
Boznańskich, który to majątek ich oddany
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
Conjunctive
i, oraz tudzież
I…i
coordinating
Disjunctive
albo, lub, czy,
bądź
albo...albo
czy...czy
bądź... bądź
coordinating
Negative
ani
ni
ani …ani
ni …ni
coordinating
Contrastive
a, choć, ale zaś,
chociaż
mimo, że
Time
kiedy, gdy, aż,
zanim, skoro
przed, po (tym
aniżeli, jak)
skoro, jak
(tylko)
podczas gdy
dopóki...nie
subordinating
Cause
ze, bo, więc,
ponieważ
dlatego, że
jeśli, jeżeli ..to
subordinating
simple
continuous
discontinuous
jak i
coordinating
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Zusammenfassung der bisherigen Ergebnisse:

Inhaltswörter
satzgliedfähig
bilden Wortformen


Funktionswörter
nicht satzgliedfähig
bilden keine Wortformen
mit oppositiven grammatischen Paradigmen







autosemantisch
Substantive
Adjektive
Adverbien
Vollverben
Pronomen
Numerale
nicht autosemantisch
Präpositionen (primäre)
Konjunktionen
Partikeln (Diskurs-,
Abtönungs-, Verstärkungsp.)
Auxiliare
Interjektionen
Abfallprodukte der Grammatik
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
15.01.07 - Auxiliare (słowa posiłkowe)
Definition:
Der Afrikanist Heine (1993) trägt 22 übereinzelsprachliche, hauptsächlich formale Eigenschaften
von Auxiliaren zusammen, von denen jeweils nur ein Teil
in einer einzelnen Sprache vorkommt. Diese
Eigenschaften sind die folgenden:
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta






1. Sie sind beschränkt auf wenige Konzepte: Temporalität,
Modalität und Aspektualität
2. Sie bilden geschlossene Klassen
3. Sie sind weder eindeutig lexikalisch noch grammatisch
4. Sie treten auch als Vollverben auf.
5. Sie haben grammatische Funktionen, aber verbale
Morphosyntax
6. Es handelt sich oft um defektive Verben
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







7. Sie bilden oft nicht das semantische Hauptprädikat des
Satzes
8. Sie haben evtl. Varianten (z. B. reduzierte vs. volle
Form)
9. Sie sind tendentiell unbetont
10. Sie sind tendentiell klitisch oder klitisierbar
11. Sie tragen alle morphologischen Informationen des
Prädikats (Person, Tempus, Modus, Aspekt usw.)
12. Die Subjektkongruenz wird tendenziell am Auxiliare
markiert
13. In einigen Sprachen sind Auxiliare obligatorisch,
außer in infiniten oder imperativischen Sätzen
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta







14. Sie können nicht von einem anderen Auxiliare regiert
werden.
15. Sie zählen zu den Synsemantika.
16. Sie stehen tendentiell vom Haupt- (Voll-) Verb getrennt.
17. Sie sind evtl. an adjazente (benachbarte) Elemente
gebunden.
18. Sie erlauben evtl. keine Nominalisierung (anders als die
Vollverben) oder/und sie können nicht in Komposita auftreten.
19. Sie tendieren zu einer festen Stellung im Satz (anders als die
Vollverben in Sprachen mit freier Wortstellung)
20. Es gelten die folgenden Wortstellungsregeln: bei VSO- oder
SVO-Sprachen stehen die Auxiliare vor den Vollverben,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




bei SOV-Sprachen sind die Auxiliare postponiert (vgl.
Wiem, że Piotr musi / będzie / by pracował / pracować vs.
Ich weiß, dass Peter arbeiten muss / wird / würde).
21. Das Hauptverb ist oft infinit (Infinitiv, Gerundium,
Partizip)
22. Hauptverb hat eventuell Lokativmorphologie.
(vgl. Hansen 2001)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Überprüfung der Merkmale an Hand der
Modalwörter und Modalauxiliare

Fuzzy- Klasse von Elementen, die zwischen Zentrum und
Peripherie anzusetzen sind:
I. Idealtyp bildet Zentrum der Kategorie und besteht aus
folgenden konstitutiven Merkmalen:
1. Parameter Semantik: die Modalwörter sind polyfunktional,
d. h. sie weisen bei gleicher Wortform mehrere
Modalitätsebenen auf (dynamisch, deontisch, epistemisch,
alethisch, voluntativ)


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


2. Parameter Morphologie: Wortstatus: es handelt sich um eine mit
einem Hauptverb auftretende, jedoch von diesem unabhängige
Oberflächeneinheit, die diskret modale Bedeutungen ausdrückt.
Dieses Merkmal grenzt Auxiliare z. B. von modalen Konstruktionen
ab, vgl. gruzoviku ne proechat‘ : Mne nado ešče s sobakoj guljat‘ Der
LKW kann nicht durchfahren vs. Ich muss noch mit dem Hund Gassi
gehen“
3. Parameter Syntax: Begleiter des Prädikats: die modalen Lexeme
sind syntaktisch eng mit dem Prädikat verbunden, sie bilden ein
komplexes Prädikat und treten in der finiten Verbform auf, während
dessen das Vollverb im Infinitiv auftritt. Sie enthalten keine eigenen
Aktanten, sondern teilen sie mit dem Hauptverb: musię/ chcę/ mam/
mogę dzisiaj napisać artykuł
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

II. Periphere Merkmale:

Semantik: Nichtlexikalität: die gesamte Wortform weist keine
volllexikalischen Lexeme auf; es fehlen lexikalische
Bedeutungen, die einem eigenständigen Prädikat
entsprechen: z. B. die Bedeutung ‚schulden‘: russ. Čto ja vam
dolžen za čaj? Dt. Goethe: Was ich Ihnen soll für den Tee
Morphologie: Defektivität: die Einheit ist innerhalb der
Ausgangswortart defektiv, d. h. einzelne Kategorien sind nicht
vollständig ausgebildet: häufig Fehlen von Aspektpartner: ja
mogę pisać/napisać książkę // *ja za-/po-/na-mogę .... (kein
perfektiver Aspektpartner vorhanden), ferne fehlt oft
Imperativform (von den genannten Modalwörtern kann man
kein Imperativ bilden).

[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Die unter den zentralen Merkmalen genannten
Parameter müssen gegeben sein, um von einem
Modalauxiliar zu sprechen, sie sind
obligatorische Merkmale. Zu denen kommen
fakultativ die unter II genannten peripheren
Merkmale, die mit abnehmender Relevanz
aufgereiht sind.
Der idealtypische Vertreter der Kategorie Auxiliar
enthält alle genannten Merkmale (die
obligatorischen und die fakultativen)!
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wir können dies am Beispiel der beiden
Wortformen poln. móc vs. poln. potrafić zeigen.
Beide Wortformen unterscheiden sich in der
Expansion auf die verschiedenen
Fokalbedeutungen, in der Regel auf verschiedenen
Modalitätsebenen. Einige Elemente können gleich
zwei oder mehr dieser Bedeutungen realisieren,
während andere nur auf eine beschränkt sind. So
tritt poln. móc in den Bedeutungen ‚Fähigkeit‘,
‚objektive Möglichkeit‘, ‚Erlaubnis‘ und ‚mittlere
Wahrscheinlichkeit‘, poln. potrafić hingegen nur in
der Bedeutung ‚Fähigkeit‘ auf:
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Fähigkeit (dynamisch):

(1) poln. Już całe trzy dni cię nie widziałam i nie mogłam /
potrafiłam wytrzymać, musiałam koniecznie z tobą się spotkać
(Reymont) ‚Ich habe dich schon seit drei Tagen nicht gesehen,
ich konnte es nicht mehr aushalten, ich musste mich
unbedingt mit dir treffen.‘

Objektive Möglichkeit (dynamisch):

(2) poln. Ale jeśli pani zażada, mogę / ? potrafię się postarać o
weksle gwarancyjne, a w Europie odeślę natychmiast pod
wskazany adres. (Hłasko) ‚Aber wenn Sie wünschen, kann ich
mich um einen Garantieschein kümmern und dann schicke ich
ihn in Europa sofort an die angegebene Adresse.‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Erlaubnis (deontisch):

Skazani na najwyższy wymiar kary mogą / * potrafią w stanie
Utah wybierać sposób, w jaki chcą umrzeć. (Gazeta
Wyborcza) ‚Die zur Höchststrafe Verurteilten können im
Bundesstaat Utah auswählen, auf welche Art sie sterben
wollen.

Mittlere Wahrscheinlichkeit (epistemisch):

Możemy / *potrafiamy lada chwila zostać bez dachu, a ty
peniądze wyrzycasz (Dąbrowska) ‚Wir können jeden
Augenblick ohne ein Dach über dem Kopf dastehen und du
schmeißt das Geld zum Fenster hinaus.‘ (alle Belege nach
Björn Hansen, Das slavische Modalauxiliar 2001:90)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Daneben kann die Kategorie der Modalität auf benachbarte
Kategorien wie z. B. der Evidentialität ausgedehnt werden.
Das poln. Modalauxiliar mieć ‚sollen‘ hat neben der Modalität
der schwachen Verpflichtung (deontische Modalität) auch die
der Evidentialität, wenn der Sprecher die Quelle seines
Wissens angibt:
Świadkowie mieli też widzieć, jak jeden z pilotów katapułtował
się, ale zginął, ponieważ nie otworzył mu się spadochron.
‚Zeugen sollen gesehen haben, wie sich einer der Piloten
herauskatapultiert habe, aber umgekommen sei, da der
Fallschirm sich nicht geöffnet habe.‘
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Die Tatsache, dass die Modalauxiliare bei der Konstitution des
Verbalkomplexes mitwirken, zeigt sich nicht nur daran, dass
sie die Aktantenzahl des Hauptverbs teilen und nicht
vermehren (vgl. Subjekt- vs. Objektkontrollverben: ich
will/muss/darf ein Buch schreiben; Peter befahl Jan das Buch
zu schreiben), sondern auch daran, dass bestimmte
syntaktische Prozesse (wie Kasuszuweisung, Verteilung der
Aktanten und der thematischen Rollen, Reichweite der
Satznegation, adverbiale Modifizierung) als komplexer und
streng lokaler Prozess zu sehen sind:
Kasuszuweisung: Ich will das Buch schreiben (das Vollverb
weist den Kasus Akkusativ zu und teilt diesen mit dem
Auxiliar)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Thematische Rollen/Aktantenzahl:

Musieliśmy ewakuować dom na trzy dni
Dom musiał zostać ewakuowany przez nas na trzy dni
Das externe Argument (Subjekt) des Hauptverbs ewakuować
hat in der syntaktischen Realisierung der Selektionsrestriktion
den Eintrag + Agens/+ beseelt und das interne Argument
(Objekt) den Eintrag + Patiens / - beseelt. Das modale Auxiliar
musieć teilt diese Argumentstruktur mit dem Vollverb und
realisiert die gleichen thematischen Rollen (Agens, Patiens)
auch nach der Passivtransformation.


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Reichweite der Satznegation:

Das direkte Objekt muss im Polnischen in der Reichweite der
Satznegation den Genitiv der Negation erhalten. Der Skopus
der Negation wirkt bis in den Infinitivsatz hinein:
Piotr nie miał siły pocełować Marii / * Marię
Piotr nie chciał pocełować Marii / * Marię




NPIs stehen im Polnischen in lokaler Reichweite der
Satznegation:
Nie chciałam nikogo widzieć / *Nie chciałam kogoś widzieć
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Adverbiale Modifizierung

Adverbien der Art und Weise können verschiedene
Verben modifizieren:
Janek nauczył się szybko mówić po engielsku


Sie können jedoch nicht zugleich ein Modalauxiliar und
den Infinitiv modifizieren:

Janek chciał / miał / musiał szybko mówić po engielsku
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

23.01.07 - Die pragmatischen
Funktionswörter
1.
23.01.07 - Partikeln [partykuła] (Grad-, Abtönungs-,
Gliederungspartikeln, Konnektoren)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




Partykuła
Z Wikipedii
Partykuła to nieodmienna część mowy. W
zdaniu partykuły pełnią rolę wyrazu
pomocniczego. Należą do wyrazów
niesamodzielnych (nie posiadają
samodzielnego znaczenia), inaczej zwanych
wyrazkami, nadają natomiast zdaniom
zabarwienie znaczeniowe lub uczuciowe.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta











Partykuła (charakter):
mnożna: razy
ograniczająca: tylko
przecząca: nie, ani (Ani mi się śni!)
przypuszczająca: by
pytająca: czy, -li (Znaszli ten kraj? Czy muszę to robić?)
rozkazująca: niech, niechaj
twierdząca: tak
wątpiąca: bodaj
wzmacniająca: -że, no (Chodź no! Mówże!)
życząca: oby, (Oby się tak stało!)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Partykuły w języku polskim (no, że, li,
czy, niech, by, nie) można łatwo
zapamiętać dzięki mnemotechnicznej
sztuczce: ułożeniu ich w logiczne
zdanie Noże liczy niechby nie!
Źródło:
"http://pl.wikipedia.org/wiki/Partyku%C
5%82a"
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
30.01.07 – Interjektionen






Wykrzyknik (część mowy)
Z Wikipedii
Spis treści
1 Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze
2 Informacje podstawowe
3 Charakterystyka wykrzykników

3.1 Podział wykrzykników ze względu na pochodzenie

3.2 Podział wykrzykników (szkolny)

3.3 Podział wyrazów ze względu na znaczenie (kryterium
semantyczne)

3.4 Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego
(składniowego)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




3.5 Podział wykrzykników według kryterium
syntaktycznego (składniowego),
morfologicznego i znaczeniowego
3.6 Ogólny podział wyrazów ze względu na
odmianę (kryterium morfologiczne)
3.7 Podział wykrzykników według innych
kryteriów
3.8 Budowa wykrzykników
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


4 Wykaz wykrzykników, wyrazów dźwiękonaśladowczych oraz
wyrażeń o charakterze wykrzyknikowym
5 Podział wykrzykników








5.1 Podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych ze
względu na pochodzenie
5.2 Podział wykrzykników ze względu na znaczenie
5.3 Podział wyrazów według kryterium syntaktycznego
(składniowego)
5.4 Podział wykrzykników według kryterium morfologicznego
5.5 Inny podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych
5.6 Wykrzykniki pochodzenia obcego
6 Budowa wykrzykników oraz wyrazów
dźwiękonaśladowczych
7 Wykaz wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze
Informacje podstawowe
Wykrzyknik to nieodmienna część mowy
wyrażająca m.in. silne stany emocjonalne, uczucia
oraz ujawniająca stan woli mówiącego (np.
życzenia, rozkazy) bądź naśladująca dźwięki
otaczającego świata. Inaczej mówiąc są to wyrazy
służce do uwydatniania uczuć lub woli mówiącego
oraz leksemy będące dźwiękową imitacją zjawisk
otaczającego nas świata.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Nazwy tej używa się w stosunku do różnych
jednostek językowych, ponieważ ich zbiory są
wyznaczane przez językoznawców na podstawie
różnych kryteriów (np. zbiór wykrzykników
wyznaczony na podstawie kryteriów składniowych
będzie się różnił od zbioru wyznaczonego na
podstawie kryteriów semantycznych czy
pragmatycznych). Najczęściej przy wyznaczaniu
wykrzykników spośród innych części mowy bierze
się pod uwagę wszystkie trzy kryteria tj.
semantyczne, składniowe i morfologiczne.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wykrzyknik jest samodzielną częścią mowy, nie
wchodzi zasadniczo w związki składniowe z innymi
wyrazami w wypowiedzeniu (zdaniu) mogą
natomiast stanowić samodzielną wypowiedź
(występować w roli samodzielnych wypowiedzeń
lub być poza zdaniem). Wyjątkowo mogą pełnić
funkcję orzeczenia (niektóre dźwiękonaśladowcze
oraz wyrażające wolę). Wykrzykniki właściwe nie
mają konkretnej budowy słowotwórczej natomiast
pochodne mogą taką budowę wykazywać.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wykrzykniki i wyrazy dźwiękonaśladowcze można
też podzielić na podgrupy według różnych kryteriów
np. pochodzenia, dźwięków, jakie naśladują
(onomatopeje), wyrażanych emocji i uczuć, do kogo
są skierowane itd. Wykrzykniki (spośród innych
części mowy) można wyodrębnić na podstawie
dwóch kryteriów tj. składniowego (syntaktycznego) i
znaczeniowego (semantycznego). Natomiast
kryterium trzecie tj. morfologiczne (fleksyjne)
pozwala wyodrębnić jedynie grupę leksemów
nieodmiennych, do których zaliczamy wykrzykniki.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



Charakterystyka wykrzykników
Podział wykrzykników ze względu na
pochodzenie
Wykrzykniki ze względu na pochodzenie
możemy podzielić na trzy kategorie
formalne tj. właściwe, wtórne i pochodne. a)
Wykrzykniki wtórne to takie wykrzykniki,
które wywodzą się od form wyrazowych lub
całych zdań i swoją funkcję pełnią wtórnie.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Są to jednostki językowe zleksykalizowane,
będące jedynie znakami wyrażającymi
emocje mówiącego np. psiakrew, cholera,
kurczę. b) Natomiast wykrzykniki pochodne
to wykrzykniki związane swym
pochodzeniem od innych części mowy
(rzeczowników, czasowników,
przymiotników, przysłówków, spójników oraz
partykuł), które zatraciły pierwotne
znaczenie (np. dalibóg, biada, precz, wara,
przebóg).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

c) Wykrzykniki właściwe niezwiązane
formalnie z innymi częściami mowy,
rozpoznawane są tylko na podstawie
właściwego im znaczenia (np. ach,
och, hej, hop, halo, e, oj, aj, bęc).
Wykrzykniki wtórne i pochodne często
nakładają się na siebie, dlatego też
można je traktować jako jedną grupę.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Podział wykrzykników (szkolny)
Według tej metody wykrzykniki
dzielimy na: a) Wyrażające uczucia
(pożądane, niepożądane, neutralne).
b) Wyrażające wolę (powitania,
kontaktu ze zwierzętami). c)
Dźwiękonaśladowcze. d) Apelatywne.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Podział wyrazów ze względu na znaczenie
(kryterium semantyczne) [edytuj]
Wykrzykniki należą do grupy wyrazów
samoznaczących (autosemantycznych). Wyrazy
samoznaczące to wyrazy znaczeniowo względnie
samodzielne i mogące samodzielnie stanowić tekst
np. uwaga, brzęk. Wśród nich możemy wyróżnić
trzy grupy, wyrazy ekspresywne (wyrażające stany
emocjonalne), wyrażające wolę oraz wyrazy
dźwiękonaśladowcze. Apelatywne mogą łączyć się
z formami trybu rozkazującego i z formą wołacza.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Onomatopeje mogą występować w funkcji
członu głównego wyrażenia zdaniowego.
Wykrzykniki te z kolei można podzielić na
mniejsze podgrupy. a) Wykrzykniki
wyrażające emocje (np. radość, zdziwienie,
smutek, wzruszenie, oburzenie,
rozczarowanie) oraz uczucia mówiącego
(np. smutek, tęsknota, podziw, ból, wstręt,
zniecierpliwienie, zdziwienie, żal), życzenia.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

b) Wyrazy dźwiękonaśladowcze (będące
podklasą onomatopei) są to wyrazy
naśladujące dźwięki wydawane przez
zwierzęta, ludzi, owady, urządzenia
(mechaniczne i elektroniczne) instrumenty,
maszyny, odgłosy naturalne (naśladujące
odgłosy natury) lub sztuczne (wywołane
przez człowieka). Są więc dźwiękową
imitacją zjawisk otaczającego nas świata.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Nie są jednak nazwami tych zjawisk. c)
Wyrażające wolę mówiącego są to
wykrzykniki służące do zwracania
czyjejś uwagi (rozkazy, okrzyki, apele,
ponaglenia, pozdrowienia). Ich celem
jest chęć wywołania określonej reakcji
np. zwrócenie czyjejś uwagi,
przywoływanie kogoś, nawiązanie
kontaktu, nakaz, zakaz.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Podział wyrazów według kryterium
syntaktycznego (składniowego)

Najbardziej pomocne do odróżnienia tej
klasy wyrazów od innych części mowy jest
kryterium syntaktyczne (składniowe).
Według tego kryterium wykrzykniki to klasa
wyrazów, które są nieodmienne (kryterium
morfologiczne) i mogą
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

funkcjonować jako samodzielne
wypowiedzenia niezależnie od
kontekstu (w odróżnieniu od
spójników, przyimków i partykuł) np.
wyrazy ach i ej należą do zbioru
wykrzykników, ponieważ mogą
występować jako odrębne
wypowiedzenia (można ich użyć w
izolacji np. powiedzieć Ach! do
samego siebie).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Natomiast leksem nad oraz i mimo że też są
nieodmienne nie należą do tego zbioru, bo nie
mogą funkcjonować samodzielnie (co prawda
można powiedzieć I…? albo Nad, ale takie użycia
wymagają szerszego kontekstu dialogowego).
Wykrzykniki te jedynie uzupełniają informacje
zawarte w zdaniu (np. aj, brr, brzęk, fuj, hej, ho,
och, mee, nie, pst, tak, uwaga) i prymarnie
pozostają poza wszelkimi związkami
syntaktycznymi (funkcjonują jako samodzielne
wypowiedzenia).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Jednak nawet stosując kryterium syntaktyczne do
wyznaczenia tej części mowy nie otrzymuje się
jednorodnego zbioru. Niektóre wykrzykniki
sekundarnie (dźwiękonaśladowcze) mogą
występować w funkcji orzeczenia w zdaniach
oznaczających czynność najczęściej momentalną
np. bzz, hop, hyc, brzdęk, buch, bęc, cap, ciach, frr,
hola, kap, smyk, trzask. Wykrzykniki apelatywne
mogą łączyć się z formami trybu rozkazującego (np.
halo) i wołacza (np. uwaga, precz).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Podział wykrzykników według kryterium
syntaktycznego (składniowego),
morfologicznego i znaczeniowego
Według tego podziału wyodrębnia się cztery grupy
wykrzykników. Wykrzykniki, funkcjonujące
wyłącznie jako samodzielne wypowiedzenia
niezależnie od kontekstu(wykrzykniki prymarne,
wykrzykniki wtórne) oraz sekundarne, które mogą
funkcjonować zarówno samodzielnie, jak i być
częścią szerszych wypowiedzeń (wykrzykniki
onomatopeiczne i wykrzykniki apelatywne).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

a) Wykrzykniki prymarne to wykrzykniki, które
występują samodzielnie w wypowiedzeniu i nie
wchodzą w związki syntaktyczne z innymi wyrazami
(np. ach, och, o, oj, aj, ej, fu). Wykrzykniki te
najczęściej wyrażają stany emocjonalne
(wykrzykniki emotywne) lub stany intelektualne
(wykrzykniki kognitywne) np. aha, oho. Wykrzykniki
emotywne mogą wyrażać bardzo różne stany
emocjonalne i uczucia np. strach, gniew, niepokój,
gniew, radość, żal. Najczęściej jeden wykrzyknik,
wyraża kilka różnych emocji lub emocje mieszane.
Ich rodzaj zależy najczęściej od kontekstu, w jakim
został użyty.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

b) Wykrzykniki wtórne, wykrzykniki, które mogą występować
samodzielnie, różnią się od wykrzykników prymarnych tym, że
wywodzą się form wyrazowych lub całych zdań i swoją funkcję
jako wykrzykniki pełnią wtórnie. Są to jednostki językowe
zleksykalizowane, będące jedynie znakami wyrażającymi
emocje mówiącego (psiakrew, psiajucha, cholera, choroba,
kurczę). c) Wykrzykniki apelatywne, wykrzykniki, które mogą
wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami (pełnić
funkcję orzeczenia) lub występować samodzielnie np. precz ,
huzia, jazda, wara, won. d) Wykrzykniki onomatopeiczne
(wykrzykniki dźwiękonaśladowcze), wykrzykniki, które mogą
wchodzić w związki składniowe z innymi wyrazami. Wyrazy te
imitują odgłosy otaczającego nas świata. Występują one
samodzielnie, ale mogą też pełnić funkcję orzeczenia (hop,
bęc, bzz, chlup, skrzyp, szur, ciach, hyc, buch).
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Ogólny podział wyrazów ze względu na odmianę
(kryterium morfologiczne)

Kryterium to dzieli części mowy na odmienne i nieodmienne.
Odmienne z kolei można podzielić na kilka innych grup
według różnych kryteriów morfologicznych. Wykrzykniki
zaliczmy do nieodmiennych części mowy. Jest jednak pewna
grupa wykrzykników, która wykazuje charakterystyczne cechy
części mowy odmiennej (budowa słowotwórcza). Są to wyrazy
pochodzące od innych części mowy. Nie mogą być one jednak
odmieniane, bo przestały by pełnić swoją rolę (składniową,
znaczeniową). Mimo to można podzielić je na grupy według
wykazywanych przez nie cech fleksyjnych.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Podział wykrzykników według innych kryteriów
Wykrzykniki można także podzielić według innych
kryteriów niż te opisane wyżej np. kryterium języka
pochodzenia, czyli czy dany leksem wywodzi się z
języka obcego (jeśli tak to z jakiego) czy też jest
rodzimym wyrazem i tak np. aloha, adieu, apage,
banzaj, basta, to wykrzykniki zapożyczone z innych
języków.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Budowa wykrzykników
Wykrzykniki właściwe nie wykazują żadnych
znamion formalnych, są wyrazami bez formy,
rozpoznajemy je na podstawie właściwego im
znaczenia np. aj, be, fe, fuj, oj, och, ło. Wykrzykniki
pochodne (wtórne), przez swój związek z innymi
częściami mowy, zewnętrznie wykazują pewne
składniki formalne, ale cząstki te pozbawione są
właściwego sobie znaczenia i dlatego tworzą
jednolite połączenia głoskowe,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta
wewnętrznie, czyli znaczeniowo nie rozkładając się
na cząstki pomniejsze i jest wskutek tego również
pozbawiona wyrażanej budowy morfologicznej, bo
budowa morfologiczna jest wyrazu jest układem
właściwych mu cząstek znaczeniowych. Gdy
cząstki te zatracą zawartą w nich niegdyś treść
znaczeniową, nie mają już swojego pierwotnego
charakteru składników morfologicznych np.
dali+bóg, darz+bór, dla+boga, kurde+balans,
kuku+ryku, psia+krew, psia+mać, prze+bóg.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Wykaz wykrzykników, wyrazów
dźwiękonaśladowczych oraz wyrażeń o
charakterze wykrzyknikowym
Wykaz wykrzykników i onomatopei: a, ach,
adieu, aha, ahoj, aj, ajajaj, akurat, amen,
ale, ależ, aloha, alleluja, ap, apage, aport,
argh, am, at, au, aua, auć, ba, bac, bach,
bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada,
bim, bingo, bis, biiip, bla, ble, bom, brawo,
bravissimo, brr, brum, bryk, brzęk, brzdęk,
buu, buch, bul, bum, bums, bzz, cap,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlapu,
chlast, chlip, chlup, chlupu, chlust, chodu, cholera,
choroba, chrr, chrum, chrup, chu, ciach, ciao, ciap,
cii, cip, cito, ciur, cmok, cup, cyk, cyt, cześć, człap,
człapu, czołem, czmych, czuwaj, ćwir, ćśś, dalibóg,
darzbór, dlaboga, dobra, dobranoc, dzieńdoberek,
dość, dosyć, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ehm,
ej, ejże, ekhm, ekstra, et, eet, eureka, ęsi, fff, fajt,
fe, fi, fik, fiu, fju, fiut, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę,
gore, grr, gul, gwałtu, ha, haj, hajda, hajże, halo,
harap, hau, he, hej, hejże,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

hetta, heureka, hę, hi, hip, hm, ho, hoc, hola,
holender, hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa,
hosanna, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i, iha,
ihaha, ijo, jazda, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kap, kapu,
kaput, kic, kici, ko, klap, kle, klik, klops, kłap, kra,
ksz, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, kurde,
kurdebalans, kurczę, kurna, kurwa, kysz, la, laboga,
lu, luli, ła, łap, łaps, łał, ło, łoł, łe, łup, łuu, mmm,
mach, mee, mhm, mmh, miau, mniam, muu, myk,
mrr, na, nazad, nie, no, nuż, nuże, o, och, oh, oho,
oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole,
opa, pa, pac, pach, paf, pardon, pas, paszoł, pfe,
pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi, phy, pi, pif, pik, pip, plask,
ple, plum, plusk, prask, prast, precz, proszę, prr,
przebóg, psiajucha, psiakość,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, pstryk, psyk, psyt, puf,
puff, puk, pycha, pyk, rany, rety, rym, ryms, sss, serwus, siad,
sic, siema, sio, siup, skrzyp, smyk, spoko, sru, super, stop,
stuk, sz, sza, szast, szlus, szu, szur, taa, tak, taś, te, tfu, tfuj,
tfy, tja, tirli, tik, trach, tralala, tratata, trr, truś, trzask, tss, tup,
tupu, tyk, u, uch, uf, uff, uha, uhm, uhu, ups, uwaga, wara,
wciórności, wio, wiśta, wiwat, wolnego, won, (wow), wyczha,
wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.
Wykrzykniki występujące w stałych zwrotach Bim-bam, bimbom, bum-cyk-cyk, ciach-mach, fik-mik, fiku-miku, człap-człap,
człapu-człapu, hop-siup, hu-ha, łap-cap, łapu-capu, łubu-du,
łupu-cupu, pif-paf, ple-ple, rach-ciach, rachu-ciachu, stuk-puk,
stuku-puku, szach-mat, szast-prast, szastu-prastu, szuru-buru,
tere-fere, tik-tak, tyk-tak, trele-morele, trzask-prask.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Wyrażenia przyimkowe o charakterze
ekspresywnym funkcjonujące jako wykrzykniki Do
cholery, do diabła, u diabła, do diaska, do diabła, u
diaska, do licha, u licha, o dziwo, o kurczę, do
kaduka, o kurna, o rany, o rety, po diabła, na diabła,
u czorta.
Wykrzyknikami nie są (pełnią jedynie funkcję
podobną do wykrzyknika) chodź no! chodźcie no!
czekaj no! daj no! idź no! płać no! pozwól no!
przynieś no! słuchaj no! spójrz no! wyjdź no!
chodźże! chodźcież! czekajże! dajże! idźże! płaćże!
pozwólże! przynieśże! słuchajże! spójrzże! wyjdźże!
oraz nauczże! róbże! zobaczże!
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Podział wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych
ze względu na pochodzenie
Wykrzykniki właściwe: a, ach, adieu, aloha, alleluja, aha, ahoj,
aj, ajajaj, am, ap, apage, argh, at, au, aua, auć, ba, bac, bach,
bam, banzaj, basta, be, bee, bęc, biada, bim, biiip, brum, bla,
ble, bom, bravissimo, brr, brum, buu, buch, bul, bum, bums,
bzz, cap, caps, cha, chaps, che, chi, cholera, choroba, chlapu,
chlast, chlupu, chrr, chu, ciach, ciao, cii, cip, cito, ciur, cup,
cyk, cyt, człapu, czmych, ćśś, ćwir, dalibóg, darzbór, dlaboga,
drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et,
eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fiut,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

fju, fora, frr, fru, fu, fuj, furda, gę, grr, gul, ha, haj, hajda, hajże, halo,
harap, hau, he, hej, hejże, hetta, heureka, hi, hip, hm, ho, hoc, hola,
hop, hopla, hops, hopsa, hopsasa, hu, hura, hurra, huzia, hy, hyc, i,
iha, ihaha, ijo, jeb, jej, jejku, juhu, jupi, kaput, kici, klap, kle, klops, ko,
kra, ksz, kuku, kukuryku, kum, kurczę, kurna, kurde, kurdebalans,
kurwa, kwa, kysz, la, laboga, lu, luli, ła, łał, łaps, ło, łoł, łe, łuu, mmm,
me, mee, mhm, mmh, miau, mniam, mu, muu, myk, mrr, na, nuż,
nuże, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, ojra, olaboga, ole,
opa, pa, pac, pas, paszoł, pach, paf, pfe, pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phi,
phy, pi, pif, pik, pip, ple, plum, prask, prast, prr, przebóg, psiajucha,
psiakość, psiakrew, psiamać, psik, pss, pst, psst, psyk, psyt, puf,
puff, puk, pyk, rany, rety, rym, ryms, s, serwus, siema, sic, sio, siup,
smyk, spoko, sru, sz, sza, szast, szlus, szu, szur, taa, taś, te, tfu, tfuj,
tfy, tik, tirli, tja, trach, tralala, tratata, trr, tss, tup, tupu, tyk, u, uch, uf,
uff, uha, uhm, uhu, ups, wara, wciórności, wio, wiśta, wolnego, won,
wow, wyczha, wynocha, wrr, verte, y, yhy, zzz.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wykrzykniki pochodne: a) rzeczownik: amen, alleluja, aport,
bingo, bis, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, chlust, chodu, cześć,
czołem, dobra, dobranoc, dzieńdoberek, gwałtu, halo,
holender, hosanna, jazda, kwik, pardon, patataj, plask, plusk,
pstryk, psyk, pycha, siad, skrzyp, stop, stuk, super, truś,
trzask, uwaga, wiwat, b) czasownik: chap (chapać), chlap
(chlapać), chlip (chlipać), chlup (chlupać), chrup (chrupać),
chrum (chrumkać), ciap (ciapać), cmok (cmokać), człap
(człap), czuwaj (czuwać), gore (goreć), kap (kapać), klik
(klikać), kłap (kłapać), łap (łapać), łup (łupać), mach (machać).
c) przymiotnik: ekstra, gotowe. d) partykuła: ale, ależ, hę, no,
nie. e) przysłówek: akurat, dosyć, dość, nazad, precz, tak.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Uwagi dotyczące podziału na wykrzykniki pochodne i
właściwe Wykrzykniki pochodne zostały zakwalifikowane
według następującej metodologii: - wykrzykniki pochodzące
od czasowników wyodrębniono na podstawie istnienia
identycznej formy w odmianie danego czasownika np. chap
pochodzi od czasownika chapać (chap występuje w trybie
rozkazującym lp. w 2 os.), chlap pochodzi od czasownika
chlapać (chlap występuje w trybie rozkazującym lp. w 2 os.),
człap pochodzi od czasownika człapać (człap występuje w
trybie rozkazującym lp. w 2 os.), czuwaj pochodzi od
czasownika czuwać (czuwać występuje w trybie rozkazującym
lp. w 2 os.) itd. - wyrazy, które posiadają jedną z form
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

swojej odmiany taką jak wykrzyknik, ale ich
znaczenie jest inne niż znaczenie tego wyrazu nie
zostały zakwalifikowane do wykrzykników
pochodnych np. wykrzyknik pach ma taką samą
formę, co rzeczownik pacha w dopełniaczu liczby
mnogiej- obydwa wyrazy nie mają jednak tego
samego znaczenia. - wyrazy, które mają te same
znaczenie i te same formy np. wyraz skrzyp to
zarówno rzeczownik (mianownik) jak również
wykrzyknik (wyraz dźwiękonaśladowczy)
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

oznaczający odgłos skrzypienia zostały zaliczone do
wykrzykników pochodnych w tym wypadku
odrzeczownikowych. - wyrazy, które mają inne znaczenie i te
same formy np. wyraz smyk to rzeczownik (w mianowniku) jak
również wykrzyknik. W tym przypadku wyraz został zaliczony
do wykrzykników właściwych, ponieważ rzeczownik smyk
oznacza dziecko ,,brzdąca” lub smyczek używany przez
dyrygenta natomiast wykrzyknik smyk oznacza szybki ruch. w podziale nie uwzględniono wyrażeń przyimkowych np. do
diabła, do diaska, do widzenia, oraz wykrzykników
dwuczłonowych np. a nuże, a sio, a psik, - samogłoski a, e, i
itd. oraz spółgłoski f, m, s, sz, zostały zaliczone do
wykrzykników właściwych
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


Podział wykrzykników ze względu na znaczenie [edytuj]
Wykrzykniki wyrażające uczucia i emocje. A, ach, aha, aj,
ajajaj, ale, ależ, argh, at, au, aua, auć, ba, banzaj, be, bingo,
bla, ble, brr, brawo, bravissimo, cha, che, chi, cholera,
cholewa, choroba, dlaboga, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ekhm,
ekstra, et, eet, eureka, fe, fi, fiu, fju, fu, fuj, furda, grr, gwałtu,
ha, he, heureka, holender, hosanna, hę, hm, ho, hoc, hura,
hurra, hy, i, jej, jejku, jupi, juhu, kurczę, kurde, kurka, kurna,
kurwa, kurdebalans, laboga, ła, łał, ło, łoł, łe, łuu, mniam, no,
o, olaboga, och, oh, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ojojoj, pfe,
pff, pfiu, pfu, pfuj, ph, phy, pi, phi, ple, psiakość, psiajucha,
psiakrew, psiamać, pycha, przebóg, rany, rety, super, tralala,
tfu, tfuj, tfy, tja, u, uch, uf, uff, uha, uhm, wciórności, y.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wykrzykniki apelatywne Adieu, adios, ahoj, akurat, ale, ależ,
alleluja, aloha, am, amen, ap, apage, aport, biada, basta, bis,
ćśś, ciao, cii, cip, cito, cyt, cześć, czołem, czuwaj, darzbór,
dlaboga, dobra, dobranoc, dosyć, dość, dalibóg, dlaboga,
dzieńdoberek, ej, ejże, ehe, fora, gore, gwałtu, haj, hajda,
hajże, halo, harap, hej, hejże, hetta, hip, hola, hop, hopla,
hops, hopsa, hopsasa, hosanna, huzia, jazda, kaput, kici,
klops, ksz, kysz, luli, mhm, nazad, nie, no, nuże, opa, pa,
pardon, pas, paszoł, prr, precz, proszę, psik, pss, pst, psst,
psyk, psyt, przebóg, sic, siema, serwus, siad, sio, spoko, stop,
sza, szlus, tak, taś, te, truś, tss, uhm, uhu, uwaga, wara, wio,
wiśta, wiwat, won, wolnego, wyczha, wynocha, verte, yhy.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Onomatopeje: Auu, bac, bach, bam, bee, bęc, bim, biiip, bom,
brum, bryk, brzęk, brzdęk, buu, buch, bul, bum, bums, bzz,
cap, caps, cha, chap, chaps, che, chi, chlap, chlupu, chlast,
chlip, chlup, chlupu, chlust, chrum, chrup, chrr, chu, ciach,
ciap, cip, ciur, cmok, cup, cyk, człap, człapu, czmych, ćwir, drr,
dryń, dzyń, fajt, fff, fik, fiu, fiut, frr, fru, gę, gul, ha, he, hau, hi,
hu, hyc, kap, kapu, iha, ihaha, ijo, jeb, kic, klap, kle, klik, kłap,
kra, ko, kuku, kukuryku, kum, kwa, kwik, lu, łap, łaps, łup,
mach, mee, miau, mmm, mhm, mmh, mrr, muu, myk, nuż,
pac, pach, paf, patataj, pi, pif, pik, pip, plask, plusk, plum,
prask, psik, pstryk, prast, puk, puff, pyk, rym, ryms, sss, siup,
sru, skrzyp, smyk, stuk, szszsz, szast, szu, szur, tfu, tfuj, tirli,
trach, tratata, tup, tupu, tyk, trr, trzask, ups, wrr, zzz.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta


a) Wykrzykniki właściwe, za pomocą których mówiący wyraża
najróżniejsze uczucia i stany emocjonalne
• radość (wesołość): a, ach, aha, brawo, bravissimo, cha, che,
chi, eureka, ha, he, hej, hejże, heureka, hi, hip, hoc, hola,
hosanna, hu, hura (hurra), jej, juhu, jupi, o, och, uha, wiwat
(vivat). • smutek (żal): ach, o, och, ojej, olaboga, laboga. •
złość (gniew): argh, cholera, cholewa, choroba, grr, holender,
kurczę, kurde, kurka, kurna, kurwa, kurdebalans, wciórności,
wrr. • zadowolenie (satysfakcja): a, aha, cha, chi, ha, hi, hej,
hejże, hola, łał, mniam, pycha. • niezadowolenie (niesmak,
oburzenie): ach, a fe, ależ, basta, cholera, cholewa, choroba,
cóż, ech, eh, fe, fu, fuj, hę, hm, holender, kurczę, o, kurka,
kurde,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

kurdebalans, pfe, pfiu, pfu, pfuj, psiakość, psiajucha, psiakrew,
psiamać, łe. • podziw (zachwyt): ach, ale, ależ, ba, brawo,
bravissimo, e, ekstra, fi, fiu, fju, ha, he, hejże, hm, ho, no, o,
dziwo, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku, ojoj, ła, łał, łoł, łuu, pi,
super. • pogardę: brr, bla, he, łe, phy, phu, tfu, tfuj, tfy. •
zniecierpliwienie: at, e, ech, eh, et, eet, i (ii iii), jej, ojej, ojejku,
olaboga, wciórności. • lekceważenie (bagatelizowanie,
pogardę): aha, at, bla, e, ech, eh, ehe, et, eet, fi, furda, hy, i (ii
iii), łe, pff, ph, phi, phy, ple. • zdziwienie (zaskoczenie,
zdumienie): a, ach, aha, aj, ajajaj, ale, ależ, ba, dlaboga, e,
ekhm, fiu, gwałtu, ha, hm, he, hę, hu, jej, jejku, ła, łał, laboga,
o, oh, och, oho, oj, ojej, ojejej, ojejku,
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

ojoj, ojojoj, olaboga, o rety, łał, ło, łoł, no, pi, phi, przebóg, rany, rety,
tak , u, uf, uff. • strach (przestrach, lęk, przerażenie, obawa, trwoga,
groza): ach, aj, ajajaj, argh, brr, dlaboga, gwałtu, jej, jejku, ła, ło, o,
och, oh, oj, ojej, ojejku, olaboga, przebóg, rany, rety • ból: aaa, ach,
aj, au, aua, auć, o, och, oj, ojej, ła, u. • obrzydzenie (wstret, odrazę,
niesmak): a fe, be, ble, brr, fe, fu, fuj, ble, ble; pfe, pfu, pfuj, tfu, tfy. •
rozczarowanie (rozgoryczenie): ba, i (ii iii), choroba, kurcze, kurde,
kurka, kurna, łe, u. • zwątpienie (rezygnację, powątpiewanie,
niedowierzanie, niepewność, bezradność): ajajaj, argh, ba, e, ech,
eh, ehe, ehm, ekhm, ha, he, taa, tja, ph. • zniechęcenie (obojętność):
e, ech, eh, et, eet, i, (ii iii). • niepewność (powątpiewanie, nieufność,
niezdecydowanie): ba, ej, ejże, ekhm, hm, pi, y. • przestroga
(ostrzeżenie, nagana, pogróżka): ej, ejże, no, oj. • triumf: banzaj, ha,
hosanna, hura, hurra. • zakłopotanie (zażenowanie): hm, ehm, ekhm,
ojoj, uha, uhm, y. • rozpacz: ach, o, och, ojej, ojejku, olaboga, laboga.
• wzruszenie: ach, och. • entuzjazm: banzaj, bravissimo, ole, wiwat. •
ulga: och, uch, uff. • namysł (zastanowienie): hmm, ehm, ekhm, uhm,
yyy.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

Wiederholung des Stoffes und mögliche
Klausurfragen:

1. Womit beschäftigt sich die Grammatik? [Antwort Folie 7]
2. Welche Typen synchroner Grammatiken kennen Sie?
[Antwort Folie 8]
3. Definieren Sie die Begriffe „beobachtungsadäquat“,
„beschreibungsadäquat“ und „erklärungsadäquat“ nach der
Konzeption Noam Chomskys [Antwort Folien 9-12]


[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




4. Betrachten Sie die folgenden polnischen Sätze und geben
Sie eine Analyse der Wortarten und Satzglieder. Ordnen Sie
dabei die einzelnen Wortarten zu den Kategorien der Inhaltsvs. Funktionswörter zu und begründen Sie diese
Klassifizierung an Hand der bekannten morphologischen,
semantischen und syntaktischen Kriterien:
Ale choć został emirem, nie przestał też być jednym z
tysięcy zwykłych żołnierzy rewolucji.
Próbowałem dziś wpaść do znajomych, którzy mieszkają
naprzeciw pana premiera.
[Beachten Sie Folie 29 für die Kriterien!]
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



5. Welche Beschreibungsebenen der Grammatik kennen Sie?
Stellen Sie ein Diagramm in Form einer mengentheoretischen
Inklusionsbeziehung zwischen den einzelnen Segmenten der
Sprache und ihren Beschreibungsebenen her! [Folien 13-19]
6. Diskutieren Sie den Funktionsbegriff und geben Sie
Beispiele für phonologische, morphologische, syntaktische
und Texfunktionen (unter Einbeziehung des erweiterten
Organon-Modells der Sprache nach Bühler und Jakobson)!
[Folien 21-28]!
7. Geben Sie eine Klassifizierung der Funktionswörter des
Polnischen! [Folien 30-34]
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta









8. i) Geben Sie eine kurze Definition der polnischen Präpositionen
ii) Bestimmen Sie die Funktion und Klasse der polnischen
Präpositionen in folgenden Belegen:
a) Po godzinie wszystko się uspokoiło
b) Piotr mieszkał przez pięć lat w Moskwie.
c) To było za króla Jana Sobieskiego
d) Jako patolog, przebadał go pod mikroskopem.
e) Pisaliśmy więc ulotnie i ku pokrzepieniu serc…
f) Wraz ze zbliżaniem się granicy narasta trudne do wytłumaczenia,
lecz wyraźne przekonanie
g) Nie po to walczyliśmy tyle lat.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta

9. Geben Sie eine kurze Definition und Klassifizierung der
polnischen Konjunktionen und Präpositionen an Hand der
folgenden Belege:

a) Chłopcy i dziewczęta wzięli się za ręce.
b) Sam jeździł konno albo na motocyklu.
c) Innym Massud przypominał amerykańskiego barda buntu Boba
Dylana albo Billy'ego Kida
d) Dobrzy są murarze i kamieniarze, tudzież prawnicy, ale poza tym nic nie


umieją, tylko

e) a nie zostaje już nic z przekonania, że człowiek i tylko on
decyduje, dokąd i w jakim celu zmierza [Folie 119, 133]
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta




10. Nennen Sie die wichtigsten Kriterien (zentrale und
periphere) für die Auxiliare (mindestens 6).
11. Woran erkennt man, dass das Modalauxiliar polyfunktional
ist?
a) Już całe trzy dni cię nie widziałam i nie mogłam / potrafiłam
wytrzymać, musiałam koniecznie z tobą się spotkać (Reymont)
b) Ale jeśli pani zażada, mogę / ? potrafię się postarać o weksle
gwarancyjne, a w Europie odeślę natychmiast pod wskazany adres.
[28145] Funktionswörter im Polnischen
Leiter: Prof. Dr. Peter Kosta



12. Nennen Sie die wichtigsten Klassen der Partikeln!
13. Ordnen Sie die folgenden Interjektionen der jeweiligen
Klasse zu nach morphologischen (primäre, sekundäre,
abgeleitete, nichtabgeleitete), semantischen (expressivemotionale, appellative und onomatopoetische) und
syntaktischen Kriterien (satzgliedfähig, nicht satzgliedfähig):
bingo, bis, brawo, bryk, brzęk, brzdęk, chrr, chu, ciach, ciao, cii, cip,
cito, ciur, cup, cyk, cyt, człapu, czmych, ćśś, ćwir, dalibóg, darzbór,
dlaboga, drr, dryń, dzyń, e, ech, eh, ehe, ej, ejże, ehm, ekhm, et,
eureka, ęsi, fff, fajt, fe, fi, fik, fiu, fiut, ajajaj, łup, mach, łoł, łe, łuu,
mniam, kysz, luli, mhm, nazad, nie, no, nuże, opa, pa, pardon, pas,
paszoł, prr, precz, proszę, psik, pss, pst, psst,